تحلیل جایگاه فرش در برخی عناصر معنوی فرهنگ عامه

فرش از مهم‌ترین اسباب خانۀ ایرانی است و بسامد فراوان واژه‌هایی مانند «قالی» و «فرش» در مثل‌ها، چیستان ‌ها، آیین ‌ها، افسانه ‌ها و ترانه‌ها نشان ‌دهندۀ اهمیت آن در فرهنگ مردم است. در این پژوهش، با روش گردآوری اطلاعات از منابع مختلف و تحلیل محتوای آن‌ها، جایگاه فرش در برخی عناصر معنوی فرهنگ عامه بررسی شده است. نتایج گویای آن است که در فرهنگ عامه، فلسفۀ پیدایش و ماهیت باورهای قالی‌بافان و قالی‌بافی ایران، به‌ترتیب عبارت‌اند از: فرافکنانه، تدافعی، ذوقی و تسکینی؛ و تحلیل آیین‌هایی چون «می بچکلسن» آلاشت از کاریاری مرتبط با تهیۀ پشم بافندگی حکایت دارد و پیوند آیین‌های کهن باران‏خواهی ایرانی با اعتقادات مذهبی در قالی‌شویان مشهد اردهال دیده می‌شود. در ادبیات عامه، در مثل‌ها با اشاره به مهم‌ترین مناطق قالی‌بافی ایران، نکاتی دربارۀ نگه‌داری قالی و رنج قالی‌بافان آمده و با اشاره به نکات اقتصادی دربارۀ فرش، از اصطلاحات تخصصی قالی، مضامین متنوعی ساخته شده و برخی آداب و رسوم در آن‌ها منعکس شده است. عمده‌ترین درون‏مایۀ ترانه‌های قالی‌بافان ایران را عشق، دوری از معشوق، غم غربت، رنج و سختی قالی‏ بافان، توصیف زیبایی‌های قالی و استمداد از امام رضا (ع) در کار و آرزوی اتمام کار قالی و زیارت امام رضا(ع) تشکیل می‌دهد. در افسانه‌های شکل‌گرفته در موضوع قالی و بافته‌ها، در افسانۀ قالیچۀ سلیمان، قهرمانی با شخصیت واقعی، بر عناصر طبیعی غلبه می‌کند و قالیچه نیز در این میان عنصری خیالی است که عامه به افسانه افزوده‌اند؛ در افسانۀ «نمد و پسر سلیمان» نیز عنصر تصادف، به کشف چگونگی ساخت کرباس منجر می‌شود. همۀ این موارد جایگاه انکارناپذیر فرش را در فرهنگ و ادبیات عامه نشان می‌دهد. عامه خود این باورها، مثل ‌ها، ترانه‌ها  و افسانه‌ها را ساخته‏اند و زمزمه می‌کنند و خود مجری آیین ‌های قالی‌ بافی‌اند.

analyzing the significance of carpets in iranian folk culture

the aim of this article is to examine the position of carpet weaving in folk culture and literature. its explicit findings indicate that in the folk culture, the philosophy of the emergence and nature of carpet weavers’ beliefs and carpet weaving in iran are expressed as follows: projective, defensive, aesthetic, and palliative. the analysis of rituals such as the “mi bechkelessen alasht related to wool preparation for weaving shows the link between ancient iranian rain rituals and religious beliefs in the carpet washers of mashhad ardahal. in folk literature, references to the most important carpet weaving regions in iran are made in proverbs, discussing carpet maintenance and the hardships of carpet weavers, while economic aspects of carpets are discussed using specialized carpet terminology, creating various themes and reflecting some customs and traditions. the main themes of iranian carpet weavers’ songs include love, separation from the beloved, the sorrow of exile, the hardship of carpet weaving, describing the beauty of carpets, seeking help from imam reza (as) at work, and wishing for the completion of carpet weaving and pilgrimage to imam reza (as). in myths formed around the theme of carpets and weavings, and in the myth of solomon’s carpet, one can find heroism with real characters defeating natural elements, and the carpet itself being a mythical element added to the myth by the public. in the myth of muffler and solomon’s son, the element of coincidence leads to the discovery of how the harp is made. all of these instances demonstrate the undeniable significance of carpets in folk culture and literature; the public themselves have created these beliefs, proverbs, songs, and myths, reciting them and being the performers of carpet weaving rituals.