سرایندۀ سام‌ نامه و سنت نقالی ایرانی

سام ‌‏نامه یکی از متونی است که از زمان سرایش و شهرت در بین مردم نام سراینده یا سرایندگان آن و انتسابش به خواجوی کرمانی محل بحث بوده است. اخیراً برخی پژوهشگران این حوزه با اتکا به دو نسخه، یعنی شبرنگ‏‌نامه محفوظ در دانشگاه لیدن و دست‏نویس سام‏نامه کتابخانۀ ملی تبریز به این نتیجه رسیده‏‌اند که سام‏‌نامه سرودۀ خواجوی شاهنامه‏‌خوان کراتی است و علّت اختلاف در تعداد ابیات و حتی وجود روایات کوتاه و بلند، کوتاه و بلند شدن روایت داستان توسط سراینده است، که احتمالاً در مجالس نقل، گاهی اشعار را به تفصیل برای مردم می‏‌خوانده و گاهی نیز بنا بر محدودیت زمان، خلاصه می‌‏کرده است. اما پژوهش حاضر با تردید در این نظر، به دنبال یافتن پاسخی دیگر برای این پرسش است که چرا دست‏نویس‌‏های سام‏‌نامه به‌لحاظ تعداد ابیات و نوع روایت با یکدیگر تفاوت اساسی دارند و ارتباط این تفاوت‌‏ها با سراینده یا سرایندگان این اثر چیست؟ این پژوهش به روش اسنادی و با کمک سنت نقالی و با توجه به نظر پژوهشگران برجستۀ این حوزه انجام گرفته است. نویسنده تلاش کرده است ویژگی‏‌ها و چارچوب این سنت را استخراج کند و بر پایۀ آن‌ها به مقایسۀ دست‏نویس‌‏های گوناگون و روایت‌‏های کوتاه و بلند سام‏نامه بپردازد، که نتیجه نشان ‏می‌‏دهد تفاوت‏ دست‏نویس‏‌های مختلف این اثر ناشی از تحریرهای مختلفی است که در طول زمان توسط شاهنامه‌‏خوان‏‌ها و طومارنویسان مختلف فراهم آمده است، و نه نقل‌‏های مختلف یک نقال. بنابر این پژوهش تنها یک روایت کوتاه که جزو کوتاه‏‌ترین روایات سام‌‏نامه است توسط خواجوی شاهنامه‌‏خوان کراتی فراهم آمده و مکتوب شده است.

the composer of samnameh and the naqqali tradition in iran

the book of samnameh is one of the texts that its attribution to khaju-kermani and has been discussed since its composition. recently, some researchers have come to the conclusion that samnameh was written by khaju shahnamehkhan, and the reason for the difference in the number of verses and even the existence of short and long narrations is the shortening and lengthening of the story by the narrator. however, the current research, seeks to find another answer to the question of why the samnameh manuscripts are fundamentally different from each other in terms of the number of verses and the type of narration. this research aims to compare the short and long narratives of samnameh with the help of the elements of the naqqali tradition and the opinion of prominent researchers in this field, and the result shows that the differences between different manuscripts of samnameh are due to different texts that were written by different scroll writers over time, and not different versions of the same narration. according to this research, only one short narration, which is one of the shortest narrations of samnameh, was written by khaju shahnamehkhan karati.