بررسی همسانی ‌های شخصیتِ «فرهنگِ دیوزاد» و «رستم یک ‌دست» و تاثیرپذیریِ آنان از سنّت‌های عیاری (براساس طومارهای نقالی و روایت‌های عامیانۀ شاهنامه)

یکی از رایج‌ ترین موضوعات در طومارهای نقالی، همسانی‌ها و همانندی‌هایی است که بین برخی بن‌مایه‌ها و شخصیت‌های داستانی وجود دارد، که می‌توان علل متعددی را برای آن برشمرد. یکی از این علت‌ها، تقلید نقالان و قصه‌گزاران از روایت‌ها و شخصیت‌های محبوب و مشهور قصه‌های عامیانه در ساختِ آن شخصیت‌ها و بن‌مایه‌های همسان است. هدف از این پژوهش، بررسی همسانی‌ها و مشابهت‌های دو چهره معروف طومارهای ‌نقالی، یعنی «رستم یک‌دست» و «فرهنگ دیوزاد» است که می‌توان آن را برآمده از الگوبرداری نقالان از شخصیت‌های عیّارپیشه قصه‌های ماجراجویانه ادب عامه دانست. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است، همانندی‌های رستم یک‌دست و فرهنگ دیوزاد را در سه حیطه «ویژگی‌های ظاهری»، «کُنش‌ها» و «توانایی‌ها» مورد بررسی قرار داده و انواعی را برای آن‌ها برشمرده است. نتیجه پژوهش، نشان‌دهنده آن است که با ورودِ «ادب پهلوانیِ رسمی» به «ادبیات عامه» و شکل‌گیری طومارهای نقالی شاهنامه، چهره و شخصیتِ همسانِ رستم یک‌دست و فرهنگ دیوزاد براساس شخصیت‌پردازی عیارانِ قصه‌های عامیانه شکل ‌گرفته‌ است؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری موارد، با دیگر پهلوانان و شخصیت‌های ادب پهلوانیِ پارسی متمایز و متفاوتند. البته با احتیاط، این فرضیه را نیز می‌توان مطرح کرد که ممکن است به‌علت قدمتِ اعمالِ عیارانه رستم یک‌دست در طومارهای نقالی نسبت به فرهنگ دیوزاد، شخصیت و کردارهای او، نقشی «پیش‌نمونه» را برای ساختِ شخصیت فرهنگ دیوزاد داشته است.  

examining the character similarities of farhang divzad and rostam yekdas and their influence from ayari traditions (based on scrolls and folk narratives of shahnameh)

one of the most common topics in naqali scrolls is the similarities that exist between some fictional characters and subjects, for which several reasons can be listed. one of these reasons is the imitating of narrators and storytellers of famous folktales and characters in the construction of those similar characters and themes. the purpose of this research is to investigate the similarities of two famous characters of naqali scrolls, namely rostam yekdast and farhang divzad, which can be seen as a result of naqali’s modeling of the heroes of the adventure stories of folkloric literature. this article, which is done in a descriptive-analytical way using library sources, examines the similarities between rostam yakdat and farhang divzad in three areas of appearance features, actions and abilities and enumerates the types for them. is. the result of the research shows that with the entry of official heroic literature into popular literature and the formation of scrolls of shahnameh, the face and personality of rostam yekdat and farhang divzad were formed based on the characterization of ayaran in folk tales; so that in many cases, they are distinct and different from other persian characters. of course, cautiously, this hypothesis can also be put forward that due to the fact that rostam is ahead of farhang divzad, her character has played a role as a model for the construction of farhang divzad.