بازیابی خاستگاه‌های تازه از قصه‌های عامه در شعر «قصۀ شهر سنگستان» از مهدی اخوان‌ثالث

قصۀ شهر سنگستان از اشعار پرآوازۀ مهدی اخوان‌ثالث است. قصه روایت شهریاری است که همۀ ساکنان شهرش به سنگ بدل شده‌اند و او در پی راه چاره‌ای برای نجات آن‌هاست. از شخصیت‌های این شعرِ روایی دو کبوترند که از سرگذشت شهریار آگاهند و راه رهایی را به او می‌نمایانند. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا، خاستگاه بن‌مایۀ «غیب‌گویی پرنده» در فرهنگ عامه و ادبیات فارسی (در 370 داستان عامیانه و صد منظومۀ عاشقانه) بررسی شده است. با تامل در نمونه‌های مشابه می‌توان گفت که این بن‌مایه در سه دسته جای می‌گیرد: 1. بازگفتِ سرگذشت قهرمان از زبان پرنده؛ 2. پی‌بردن به خاصیت جادویی درخت از زبان پرنده؛ 3. تبدیل ‌شدن دختر به پرنده که ساختار دستۀ اول به شعر اخوان‌ثالث نزدیک‌تر است. نمونه‌هایی مشابه با روایت اخوان‌ثالث به‌ویژه در قصه‌های عامه وجود دارند که می‌توانند پیشینه‌ای روشن برای بازپردازی اخوان‌ثالث در روایت «قصۀ شهر سنگستان» باشند. با اینکه دو نمونه از این بن‌مایه در ادبیات رسمی گذشته بازیابی شده، خویشکاری‌های بن‌مایۀ «غیب‌گویی پرنده» در «قصۀ شهر سنگستان» با خویشکاری‌های آن در داستان‌های عامه همانندی بیشتری دارد و بسامد آن در قصه‌های عامه بیشتر است. با توجه ‌به تصریح اخوان‌ثالث بر علاقه‌اش به استفاده از ادبیات عامه، وام‌گیری او در بن‌مایۀ مدنظر در شعر «قصۀ شهر سنگستان» که اساس این مقاله است پذیرفتنی‌تر می‌شود. 

investigating the new origins of folk tales in “ shahre – sangestan’s’’ poem by mehdi akhavan sales

the story of “shahre sangestan’’ is one of the most famous poems of mehdi akhavan sales. the story turns around the narration of a city where all its inhabitants have changed into stone and are looking for a way to save them. among the characters in this poem are two pigeons who know the story of shahriyar and give him a way to free himself. in this research, by content analysis method, the origin of the loss of consciousness of the bird in persian and folk tales (370 folk tales and one hundred love collection) was studied. taking into consideration these cases, the authors have tried to divide this content into three categories: 1. the revealed history of the hero according to bird, 2. recognizing the magic properties of the tree according to bird; 3. girl’s transformation to tree whose first structure is closer to akhavan’s poetry. there are examples similar to akhavan’s narrative, especially in popular narratives that can provide a clear background for the reconstruction of akhavan’s poetry in the story of the sangestan tale. although two examples of this content have been reconstructed in persian antique and official literature; but the occult’s function of bird in sangestan tale is more similar to folk tales than other functions and its frequency is higher in folk tales. given the fact that akhavan shows his interest to folk literature, his borrowing in the article entitled “shahre sangestan , which is the basis of this article, is more acceptable.