تقدیرگرایی در قصه‌های ایرانی با تاکید بر قصه‌های هرمزگان

اندیشۀ جبر و اختیار و نقش ‌داشتن یا نداشتن تقدیر در حوادث زندگی همواره در ذهن و ‌اندیشه متفکران وجود داشته و به‌گونه‌های مختلف و در آثار گوناگون منعکس شده است. عوام نیز در گیرودار میان این دو بُعد بوده‌اند و جلوه‌هایی از آن در ادبیات عامه و بومی هر سرزمین و ناحیه وارد شده است. هدف این مقاله بررسی بینش جبرگرایانه در قصه‌های عامیانۀ استان هرمزگان است که از منظرهایی چون ریشه‌ها و دلایل رواج این ‌اندیشه، نزاع‌کنندگان با تقدیر، میزان تناسب میان تقدیر و شایستگی فرد و موضوعات مورد حمایت تقدیر و غیره بررسی شده است. دلایلی چون ناتوانی طبقۀ عامه از ایجاد تغییرات و دست‌یابی به مطلوب خود، ریشه‌های مذهبی، تاریخی و جلوه‌هایی بازمانده از برخی عقاید آیین زروانیسم از عوامل گرایش به این تفکر است. تاکید بر نقش تقدیر، از عوامل ضعف پی‌رنگ در این قصه‌ها و کم‌رنگ ‌شدن کنش‌های منطقی است. از حیث تناسب قدرت تقدیر و توانایی فرد، در بسیاری موارد، ارتباط منطقی دیده نمی‌شود. در این قصه‌ها تقدیر در جایگاه یک شخصیت داستانی فعال و قدرتمند یا در مقام یک قاضی حضور دارد که کنش‌ها و نتایج آن‌ها را تنظیم می‌کند تا درنهایت، شخصیت مورد حمایت در برابر نزاع‌کنندگان قدرتمندی چون پادشاه غلبه یابد. از منظر موضوعی نیز پربسامدترین موضوع مورد حمایت تقدیر، ازدواج دو شخصیت است.  

fatalism in iranian stories with an emphasis on hormozghan stories

the idea of predestination and free will and the role or lack of fate in life events have always existed in the minds of thinkers and have been reflected in different ways and works. the common people have been involved with these two dimensions, and its manifestations have entered the folklore and native literature of a land and region. the purpose of this article was to examine the deterministic view in the folktales of hormozghan province, from perspectives such as the roots and reasons for the spread of this idea, those quarreling fate, the degree of fit between fate and an individual’s competence, the issues supported by fate, among others. reasons such as the inability of the populace to make changes and achieve their desired goals, religious and historical roots and the remnants of some zurvanism beliefs are among the factors that lead to this idea. emphasizing the role of fate is one of the weak points of plot in these stories and the weakening of rational actions. there is no logical connection in many cases in terms of the proportionality of the power of fate and a person’s ability. in these stories, fate is present as an active and powerful fictional character or as a judge who regulates their actions and results so that, in the end, the supported character is defeated against powerful quarrelers such as the king. from the thematic point of view, the most frequent topic supported by fate is the marriage of two characters.