بررسی تحلیلی و خاستگاه‌شناسی بُرگِ/ ماسک‌های نمادین در فرهنگ و ادبیات کهن ایران

هدف این مقاله بررسی جنبه‌های رمزگانی بُرگِ/ماسک‌های آیینی ایران، با رویکرد کهن‌الگویی است. بُرگ/ماسک‌ها همواره در فرهنگ نمایشی مردم ایران، دارای جایگاهی گوناگون، گاهی متضاد، نافذ و معناگرا بوده و در مناسبت‌های متفاوتِ مناسکِ آیینی، مورد بهره‌برداری نمادین، تزیینی، طبیعی و گاهی تفریحی قرار می‌گرفته است. بُرگِ‌ها به مرور زمان به‌عنوان امکانات صحنه، در نقش‌آفرینی‌های نمادینِ فرهنگ‌ِ مردم، مهم و اثرگذار بوده‌اند. فرهنگ و ادب ایران برای هر یک از تفاوت‌ها و تمایزهای فرهنگیِ عناصر نمادین، دلایل و بیانیه‌هایی ویژه دارد. داستان‌ها و حاشیه‌های مربوط به بُرگِ/ماسک‌ها، این فرایند را روشن‌تر می‌سازد. بُرگ/ماسک‌ها برپایۀ داستان‌های مربوط به کاراکترهای کهن (شفاهی یا مکتوب) در فرهنگ مردم، از کارکردهای گوناگون نمایشی، سیاسی، کمدی، فرهنگی، اجتماعی و گاهی نیز اقتصادی برخوردارند. نتایج نشان می‌دهد که برگ‌ها در فرهنگ و زبان ایران، به بُرکِ، بُرکا، بورگ، یا بُرگِه مشهورند و با هم‌نشینی کلاغ، در آیین‌های بومی و مذهبی هفت‌گانۀ اسطورۀ میترا، مفهومی نمادین پیدا کرده‌اند. ریشۀ باستانی بُرکِ/ماسک، یا بُرگِ در فرهنگ و ادبیات ایران، به هزارۀ سوم پیش از میلاد مربوط می‌شود. در حال حاضر نیز مردم جنوب ایران، افغان‌ها، اعراب، ارمن‌ها و دیگر اقوام غیرایرانی آن ‌را مورد استفاده قرار می‌دهند و در پاره‌ای از موارد متاثر از فرهنگ و زبانِ عربی آن را برقِع می‌گویند. ارمنیان نیز آیینی نمایشی با عنوان باریگِندان دارند که پژوهشگران ارمن‌شناس هنر به آن جشن بالماسکه می‌گویند. بُرگِ‌های ایرانی به تناسب آیین‌ها، فصل‌ها و فرهنگ‌ها، نمود سمبلیک یا نشانه‌ای و تمثیلی پیدا کرده‌اند. روش این پژوهش، کتابخانه‌ای اسنادی و میدانی (مشاهدۀ مشارکتی نگارنده در میدانِ پژوهش) است.  

analytical evaluation and etymology of symbolic masks (borge) in iranian ancient culture and literature

the real goal of this essay is to study all encrypted aspects of iranian ceremonial masks (borge) with through archetypical approach. symbolic masks had always different positions in theater culture of iranian people. they were sometimes in contrast, effective, meaningful positions for different ceremonies with symbolic, decorative, natural and entertaining modes. symbolic masks (borge) have been applied through the time as scene accessories for providing symbolic roles in public culture. iranian culture and literature has so much reasons and assumptions for all cultural differences of symbolic elements. the relevant stories and backgrounds of masks make this process as clear as possible. symbolic masks (borge) are based upon various stories related to ancient characters (oral or written) of public culture with various theater, political, comic, cultural, social and even economic applications. according to the results of this study, it is clear that symbolic masks are famous in iranian culture and language as borke, borka, borg and/or borge. they are a symbolic concept with companionship of crow in all seven indigenous native and religious rituals of the myth of mitra. the origin of symbolic masks (borge) returned back to the 3rd millennium bc in iranian culture and literature. at present, symbolic masks are used by people in south part of iran, afghans, arabs, armenians and other non-iranian groups. they are sometimes named as borghe’ in arabic culture and language. armenians have also a drama ritual named as barigentan which is named as masquerade ball (bal masque) by armenia scholars of art. iranian symbolic masks (borge) have found symbolic form in compliance with rituals, seasons and cultures. the research method of this study is library-documentary-field one (participative observations of writer in research field).