تطوّر حکایت علاءالدین ابوالشامات در داستان‌های عامۀ فارسی

یکی از حکایت‌های کتاب مشهور هزارویک‌شب «علاءالدین ابوالشامات» نام دارد. در این داستان سرگذشت او از تولد در مصر تا سفر به بغداد و ازدواج دائم با دختری که قرار بود فقط محلّلش باشد و ماجراهایش تا پایان عمر بیان می‌شود. بخشی از این حکایت در داستان‌های عامۀ فارسی منشا افسانه‌هایی با ساختار یکسان شده است. در این مقاله یازده روایت دیگر از این داستان شناسایی و تحلیل شده است. برخی از این روایت‌ها در مجموعه‌ای از حکایات به چاپ رسیده‌اند، امّا اغلب ناشناخته هستند. این روایات از نظر شیوه و جزئیات روایت و نیز مسائل زبانی و ادبی کم‌وبیش تفاوت‌هایی دارند. اگرچه ساختار کلی داستان‌ها یکی است، راویان در طول زمان تغییراتی در جزئیات ایجاد کرده‌اند؛ شاید به این دلیل که برای مخاطب جذاب‌تر باشد یا داستان باورپذیرتر و برای مخاطب ایرانی ملموس‌تر شود. با تحلیل جزئیات این روایت‌ها می‌توان به نکات درخور توجهی دست یافت. در نگاهی کلان‌تر می‌توان براساس همان جزئیات ترتیب تغییرات در روایت‌ها را مشخص کرد.  

the transformation of ala'addin abolshamat's story in persian folk tales

one of the stories of the famous book one thousand and one nights is called ala’addin abolshamat. this story narrates ala’addin’s adventure from his birth in egypt to his trip to baghdad and permanent marriage to the girl with whom he was supposed to be with for just one night as well as other adventures until the end of his life. a part of this story has become the source of legends with the same structure in persian folk tales. in this article, ten types of these narrations have been identified and analyzed. some of these stories have been published in collection of anecdotes, but most have remained unknown. these narrations have more or less some differences in the method and details of narration as well as linguistic and literary issues. although the general structure of the stories is the same, the narrators have inadvertently or intentionally made changes in the details over time; maybe because it was more attractive for the audience or the story became more believable for the iranian audience. by analyzing the details of these narrations, we can get some interesting points. from a broader perspective, we can determine the order of changes in the narratives based on the same details.