پیکرگردانی و بن‌مایه‌‌های اسطوره‌‌ای آن در افسانه‌‌های خراسان(با تکیه بر چهار جلد از مجموعۀ ده جلدی)

پیکرگردانی یکی از مضامین پرکاربرد قصه‏‌های عامه است که به تغییر شکل ظاهری، اساس هستی و هویت قانونمند شخص یا چیزی با استفاده از نیرویی ماوراءالطبیعی دلالت دارد. اشکال گوناگون پیکرگردانی و دلالت‏‌های معنایی آن، در تفکر اسطوره‏ای بشر ریشه دارد. از این روی، در مقالۀ حاضر، برمبنای روش توصیفی تحلیلی و منابع اسطوره‌‏شناسی ابتدا پیکرگردانی‏‌های چهار جلد از مجموعه ده جلدی افسانه‌‏های خراسان استخراج و دسته‏‌بندی شده ‏است. سپس ارتباط هر نوع از پیکرگردانی‌‏ها با بن‏مایه‌‏های اسطوره‏‌ای مورد واکاوی قرار گرفته ‏است. نتیجۀ این بررسی نشان می‏‌دهد که در 79 قصۀ بررسی‌شده، 165 مورد پیکرگردانی وجود داشت که کارکرد‏های اسطوره‏‌ای حیواناتی چون مار، شیر، کبوتر، خروس، آهو و غیره به شکلی نمادین در پیکرگردانی حیوانات سخنگو تجلی یافته ‏است. همچنین، دگردیسی اشیا به انسان در قصه‏‌های عامۀ خراسان می‏‌تواند بازتابی از تفکر اسطوره‏‌ای جاندارپنداری یا آنیمیسم باشد. بن‏مایۀ اسطوره‌‏ای جاودانگی و گیاه‏‌تباری انسان در دگریسی انسان به گیاهانی چون هندوانه و نی، انار، نارنج و غیره انعکاس یافته ‏است. دگردیسی دیو و پری به صورت انسان و موجودات دیگر حاکی از نفوذ باورهای اساطیری ایرانیان درمورد اهریمنی بودن آن‌هاست.   

figure-transformation and its mythological origins in the legends of khorasanbased on four volumes of the ten-volume series

figure-transfiguration is one of the commonly used themes of folktales, which refers to changing the appearance and the basis of existence and legal identity of a person or something by using a supernatural force. various forms of representation and its semantic implications are rooted in the mythological thinking of mankind. therefore, in the present article, based on the descriptive-analytical method and mythological sources, the figure-transformation of four volumes from the ten-volume collection of khorasan legends have been extracted and categorized. then, the connection of each type of figure-transformations with mythological elements was analyzed. the result of this study showed that in the 79 investigated stories, there were 165 cases of personification, in which the mythological functions of animals such as snakes, lions, pigeons, roosters, deer, etc. were symbolically manifested in the personification of talking animals. also, the transformation of objects into humans in khorasan folktales can be a reflection of animism. the mythical essence of immortality and plant descent of man is reflected in the transformation of man into plants such as watermelon, reed, pomegranate, orange, etc. the metamorphosis of demons and fairies into humans and other creatures indicates the influence of iranian mythological beliefs regarding their demonic nature.