کارکرد شایعه‌سازی‌ در فرهنگ سیاسی عامه در دورۀ قاجاریه، عصر پیشامشروطه

شایعه‌‌سازی دربارۀ نخبگان حاکم در عصر پیشامشروطه، بخش مهمی ‌از فرهنگ سیاسی ‌توده‌ها را تشکیل می‌داد. از همین رو، شناخت جایگاه شایعه‌پردازی ‌در کنش سیاسی فرودستان و کارکرد آن در مواجهه با سلطه اهمیت بسیاری دارد. پرسش اینجاست که پراکندن شایعات در کدام‌یک از رویکردهای ‌اصلی ‌رفتار سیاسی عامه کاربرد می‌یافت و کدام‌یک از قلمروهای‌ سلطه را به‌چالش می‌کشید؟ فرض ما این ‌است که شایعه‌سازی ‌در هر سه رویکرد اصلی‌ کنش سیاسی فرودستان شامل نفی ‌روایت رسمی، خنثی‌سازی ‌راهبردهای زمامداران در شکل دادن به ‌این روایت و برقراری ‌گفت‌وگوی ‌تلویحی ‌با قدرت کارکرد داشت. همچنین، در موارد نادر بلوا و شورش، زمینه‌ را برای ‌اعتراض آشکار مهیا می‌کرد. پراکندن شایعات، اقتدار و مهابت نیروهای ‌نظامی حکومت را به مناقشه می‌انداخت و ادعای ‌برتری ذاتی ‌نخبگان مسلط بر توده‌ها را خدشه‌دار می‌کرد. همچنین پای‌بندی ‌اجزای حکومت قاجاریه را به شریعت نفی می‌کرد و به‌ این ‌ترتیب‌ هر سه قلمرو مادی، منزلتی و ایدئولوژیک سلطه با ساختن شایعات به‌چالش کشیده می‌شد. همچنین ‌توده‌ها با ساختن شایعاتی ‌تلاش می‌کردند نخبگان مسلط را تهدید یا سرزنش کنند. برخی ‌از این شایعات نیز احساس توده‌ها را تا آستانۀ شورش و بلوا تحریک و زمینه را برای ‌اعتراض‌های ‌خشونت بار فراهم می‌کردند. از سویی فرودستان ‌امیدها و آرزوهای ‌خود را به شایعه‌ بدیل می‌کردند تا برای‌ کاستن ‌از بهره‌کشی‌ها بسترسازی ‌کنند. چارچوب نظری پژوهش، نظریۀ روایت‌های‌ نهانی ‌از جیمز سی. اسکات است که ‌تلاش کرده ‌ساختارهای مشابه مقاومت فرودستان در برابر سلطه را شناسایی و تشریح کند.

The Function of Rumor in Popular Political Culture in the Qajar Era: The Pre-Constitutional Period

Rumors about the rulers formed an important part of the political culture of the people in the preconstitutional period. Therefore, it is very important to know the role of rumor in the political action of the subordinates and its function in the face of domination. Our research questions are: In which part of the political life of the people was spreading rumors used? And which of the domains did it challenge? Our assumption is that rumor was used in all three main approaches of the subordinates: denying the official narrative of the government, thwarting the strategies of the rulers in shaping this narrative, establishing dialogue with the hegemons, and paving the way for rebellion. Rumors cast doubt on the capability of the government rsquo;s military forces. It denied the claim of inherent superiority of the ruling elites. It also rejected the ruler rsquo;s adherence to religious precepts. Some rumors also incited the people to revolt. In addition, people turned their hopes and aspirations into rumors as an excuse to reduce exploitation. The theoretical framework of the research is the theory of hidden transcripts by James C. Scott. He has tried to identify and explain the methods of the lower classes to resist domination.