بازتاب الگوی اساطیری نبرد کیهانی در نمایش‌های سنتی ایران

اندیشه ثنویت و به‌تبع آن الگوی اساطیری پیکار کیهانی یکی از اصلی‌ترین درون‌مایه‌های دینی ایرانیان شمرده می‌شود که هم در محتوا و هم در ساختار اجرایی سنت‌های نمایشی ایران قابل‌مشاهده است. در این طرح اسطوره‌ای دو شخصیت با سرشتی متضاد یا هدفی متعارض با یکدیگر به جدال می‌پردازند و در نتیجه آن نوعی آفرینش همچون رهایی آب، رهایی از اسارت یا به‌طور کلی حرکت از آشوب به نظم و هم‌چنین باروری جهان اتفاق می‌افتد. ما در برخی سنت‌های نمایشی ایرانی شاهد بازتاب پیکار کیهانی هستیم، پیکاری که به‌شکلی نمادین واقعه ازلی اسطوره‌ای را به نمایش درمی‌آورد و از طریق این الگوی قابل تقلید، اشخاص، اشیا و مکان نمایش از خود فراتر رفته و هر جزء آن به تجلی امر مقدس بدل می‌شود. در این مقاله تلاش شده است تا با بهره‌گیری از ریشه‌های اساطیری و بررسی تجلی امر قدسی موجود در این‌ گونه‌های نمایشی در چارچوب نظری تاریخ‌نگاری نوین میرچا الیاده، به نمایش‌های سنتی ازجمله »سخنوری «، »دئیشمه آشیق‌ها «، »پهلوان‌کچل « و نمایش‌های مرتبط با »میرنوروزی « نگاهی تحلیلی انداخته شود و مطالعه شود چگونه این الگو، و به‌طور اخص مسئله پیکار، در نمایش‌های سنتی بازنمایی شده و به‌مثابه نوعی ضرورت اعتقادی و زیستی در فرهنگ عامه موردتوجه واقع شده است.

The Representation of Mythical Pattern of Cosmic Battle in the Traditional Iranian Performances

The idea of duality and the mythical pattern of the cosmic battle is one of the major religious themes of Iran, which can be seen both in the content and in the executive structure of the Iranian theatrical traditions. In this mythical plot, two characters with opposite natures or opposing goals duel with one another, and in result, a kind of creative consequence such as liberation of water, liberation from captivity, moving from chaos to order, or a fertility of the world might occur. In some theatrical traditions of Iran, we trace the similar reflections of cosmic battle, a battle that symbolically represents a mythical primordial event, and via this imitable pattern, people, objects, and places of performance transcend each part of which becomes a manifestation of the sacred act/object. In this article, an attempt was made to take advantage of the mythological roots to examine the manifestation of the sacred in traditional performances such as ldquo;Sukhanvari rdquo;, Daeeshmeh Ashiq , Pahlavan Kachal and Mire Nowrusi rdquo; through the perspective of Mircea Eliade rsquo;s historiography. The researchers tried to explore how this pattern, particularly the concept of cosmic battle, is represented in a series of traditional performances that have been considered as a part of idiosyncratic and life necessity in popular culture.