بررسی رابطۀ جنگ‌نامه‌های محلی فارسی‌ با حماسۀ شاهنامه از منظر گونه‌شناسی

سهم قابل توجهی از اشعار فارسی را گونه ادبی حماسه دربر می‌گیرد. دامنۀ این گونه‌ تا قلمرو ادبیات شفاهی نیز کشیده شده‌ است. جنگ نامه های محلی منظومه هایی هستند با حال و هوای حماسی که مشخصاً به تاثیر و تقلید از شاهنامه سروده‌ شده‌اند. این شعرها در قالب مثنوی و بحر متقارب و گاه در بحر هزج هستند که با روایتی داستانی و توصیف مبالغه آمیز، دلاوری های فرد یا افرادی تاریخی از یک منطقۀ جغرافیایی را شرح می دهند و تا مدت‌ها پس از سروده‌شدن، میان مردمان آن منطقه مقبولیت دارند، و در اختلافات محلی و طایفه‌ای، کارکردهای تبلیغی دارند. جنگ نامه‌ها بسته به موضوع خود، گاه به جنگ میان سران طوایف و خوانین منطقه و در مواردی به نزاع یک گروه با حکومت مرکزی پرداخته‌ و گاه نبرد گروهی از مردمان منطقه‌ای را با نیروهای بیگانه روایت کرده‌اند. عنصر »جنگ « و بزرگداشت یا خوارداشت شخصیت‌ها و حوادث محلی و منطقه‌ای، پایه و مایه اصلی این شعرها به‌شمار‌ می‌رود. در این مقاله سه جنگ نامه محلی جنوب ایران، یعنی جنگ نامه رئیسعلی دلواری، جنگ نامه حیات‌داود و شبانکاره و جنگ نامه بر تابناک لیراوی از جهت سبکی و گونه‌شناختی بررسی شده اند. این منظومه ها با آنکه از سبک زبانی و ادبی شاهنامه و دیگر متون حماسی و همچنین لحن و گفت وگوی آن ها تاثیر فراوانی پذیرفته‌اند، اما تفاوت‌های اساسی نیز با گونۀ حماسه دارند؛ مولفه‌هایی همچون زمینه اسطوره‌ای، داستانی، پهلوانی، صبغه ملی و خرق عادت در این سروده‌ها نیست. رنگ ملی ندارند؛ چراکه اهداف آن ها در راستای آرمان‌های یک ملت نیست و قهرمانانشان اغلب به‌دنبال رسیدن به آرمان ها و اهداف شخصی‌اند؛ بنابرین به باور ما، از منظر گونه‌شناسی این سروده‌ها را باید »شبه‌حماسه « نامید. با این همه جنگ نامه ها ازمنظر تاثیر شاهنامه بر فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های قلمرو زبان فارسی و نیز از لحاظ ثبت وقایع و حوادث محلی و به کارگیری برخی واژگان و اصطلاحات بومی در شعر شایسته توجه و درخور بررسی‌اند.

A Study on the Relationship between Farsi Local Jangname and Shahnameh: A Genre Analysis

A significant part of Persian poetry is epic, and its domain has extended to the realm of folkloric literature. Local Jangname are poems with epical features that have been specifically written to imitate Shahnameh. These poems are in the form of masnavi, motaghareb and sometimes hazaj, describing exaggerated narratives, tales and heroic stories of persons or historical individuals from a geographical area. They are preserved for a long time in the area and could be used to resolve local and tribal conflicts. Depending on their subject matter, Jangname sometimes narrates the war between tribal leaders and the feudalists (khavanin) of the region, and at times narrates the war of a group with the central government, or the battle of a group of regional people with foreign forces. The element of war and the celebration or degradation of the local and regional characters and events are the basics of these poems. The works focused in this study are Jangname of Raeesi Delavari, Jangname of Hayat Daboud and Nightshift, and Jangname of on the light of Liravi which are studied stylistically and typologically. These poems influenced by the linguistic and literary style of the Shahnameh and other epic texts, as well as their tone and dialogue, have substantial differences with the epic genre; there is no indication of aspects such as myth, fiction, heroism, national spirit, and defamiliarization in these poems. They suggest no national spirit, because their heroes often seek to achieve their personal goals and objectives. It is concluded that these poems should be called lsquo;quasiepic rsquo;.