آیین هوربابا، بازماندۀ جشن‌های کهن هیرومبا و سده در میان ایرانیان مسلمان

شب نیمۀ ماه رمضان در نوش‌آباد، آیینی به نام »هوربابا « برگزار می‌شود که در آن کودکان به در منازل اهالی می روند و با خواندن اشعاری عامیانه، یکی از فرزندان صاحبخانه را دعا می‌کنند و هدیه می گیرند. نمونۀ این آیین در بسیاری از مناطق و استان‌های ایران از جمله ترکمن‌صحرا، یزد، کرمان، سیستان، بوشهر و خوزستان به چشم می‌خورد. همچنین، در میان زرتشتیان شریف‌آباد، جشن سه‌روزۀ مفصلی به نام »هیرومبا « شامل جمع‌آوری هیزم، آتش‌افروزی و خواندن اشعار از سوی کودکان و نوجوانان بر در خانه‌های اهالی و دریافت هدیۀ خوراکی برگزار می‌شود. هیرومبا در نام‌، ساختار کلی، اشعار، محتوای تولد و برکت‌بخشی با محوریت کودکان، مشابهت چشمگیری با هوربابا دارد. آتش نیز که در جشن هیرومبا محوریت دارد با توجه به مضمون شعری مشترک، گویا در هوربابا نیز معمول بوده است. به نظر می‌رسد آیین هوربابا که هنوز در بسیاری از نقاط ایران برگزار می‌شود بازماندۀ جشن کهن هیرومبا و سده است که اگرچه به ‌مرور زمان کوچک و مهجور شده؛ اما در ساختاری اسلامی حفظ شده است. پژوهشگران هیرومبا را همان جشن سده و برگزاری آن را با خورشید و ایزد رپیثوین مربوط و آن را کهن می‌دانند. در این مقاله بر اساس مطالعات میدانی و اِسنادی، ضمن معرفی آیین هوربابا و نمونه‌های دیگر آن در ایران‌، عناصر مشترک آن با آیین هیرومبای زرتشتی و ریشه‌های اسطوره‌ای آن ها بررسی می‌شود.

Horbābā Ritual: The Ancient Hirombā and Sadeh Celebrations among Muslim Iranians

The midnight of Ramezan in Nooshabad brings a ritual in the name of Horbaba, in which children are gone to the homes and pray for a child of the homeowner through hymn, and then receive gifts. The sample of this ritual is seen in many regions and provinces of Iran including Turkmen desert, Yazd, Kerman, Sistan, Bushehr, and Khuzestan. On the other side, a threeday joint celebration called Hirombā is held by Zoroastrians in which they collect firewood, set fire, read hymns with children and adolescents at the homes of residents, and then receive edible gifts. Hirombā has a significant similarity with Horbaba, in terms of the name, general structure, lyrics, content, and a blessing of children #39;s focus. The fire which is common in the poem of Hirombā is also common in Horbaba. It seems that Horbaba #39;s ritual, which is still held in many parts of Iran, is the remnant of the ancient Hirombā and Sadeh, and although it has become small and timelapsed, it has been preserved through an Islamic structure. Researchers view Hirombā the same as Sadeh celebration. They associate the ritual with the sun and Yazata Rapithwin. This paper, based on the field studies and document analysis, aims to introduce Horbaba and its other examples in Iran and focus on its common elements with Zoroastrian Hirombā rituals and their mythical origins