تاثیرِ تصوف بر شبیه‌خوانی: بررسی مجلسِ عاشورا

از میان تمامی نمایش‌های آیینی در ایران، شبیه‌خوانی تکامل‌یافته‌ترین آن‌هاست؛ عصاره‌ای از هر آنچه در گونه‌های دیگر نمایش‌ها و آیین‌های کهن در ایران سراغ داریم و گاه دربردارندۀ پاره‌هایی از دیگر هنرها همچون نقاشی و معماری و از همه مهم‌تر، موسیقی و شعر. ازسویی، کم‌تر می‌توان تردید داشت که برجسته‌ترین و کلان‌ترین جریان در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران، تصوف و آثار صوفیانه است. مضمون‌ها و فضاهای صوفیانه و جهان‌بینی عرفانی، بر اغلب آثار طراز اول ادبیات فارسی، چه نثر و چه نظم، سایه افکنده است و این حضور قاطع را می‌توان جدا از متون ادبی، در شاخه‌های دیگر هنر و حتی گاه فرهنگ روزمرۀ ایرانی به‌روشنی نشان داد. ما در این مقاله کوشیده‌ایم که برخی از تاثیرهای نگاه صوفیانه و بینش عرفانی را در نمایش شبیه‌خوانی بررسی کنیم. آنچه از این کوشش برمی‌آید این است که در شبیه‌خوانی، بیش از آنکه با واقعیتی تاریخی سروکار داشته باشیم، با نوعی تاویل و برداشت مردمی آمیخته با گفتمان‌هایی نظیر تصوف مواجهیم. در این زمینه با مطالعۀ موردی مجلسِ شهادت امام، مهم‌ترین گونۀ این تاویل‌ها و برداشت‌ها را نشان داده‌ایم.

The Impact of Sufism on Ashura Play

Of all the ritualistic forms of drama in Iran, Shabihkhani is the most sophisticated one. It sums up in many ways the entire dramatic forms and ancient Iranian rituals. It consists of some dimensions of other art forms, such as painting and architecture, and, most significantly, includes aspects of music and poetry. On the other hand, there is little doubt that the most overarching historical trend in Iran pivots around Sufi philosophy and literature. Sufi themes and moods as well as its mystical philosophies have largely characterized the most notable works of poetry and prose in Persian literature. The predominance of Sufi philosophy in literary works notwithstanding, Sufism can be traced in many of the existing art forms in Iran, not to mention in its quotidian culture. In this article, it is aimed to demonstrate some of the impacts of the Sufi and mystical philosophies on Shabihkhani. Our research illustrates that in Shabihkhani, we face much less a representation of historical reality than a popular interpretation of history intertwined with such discourses as Sufism. Having focused on the play which dramatizes Imam Hossein rsquo;s martyrdom, we have attempted to lay bare the most important forms of these interpretations.