عناصر و سنت‌های عیاری در داستان رستم یکدست/ کُله دست (براساس طومارهای نقالی و داستان‌های عامیانه پهلوانی)

عیاری که قدمت آن در ایران به پیش از اسلام می‌رسد، پدیده‌ای اجتماعی سیاسی به حساب می‌آمد که خاستگاه اصلی آن، جامعۀ پیشه‌ورِ شهری بود. این طبقه، در میان تودۀ مردم چنان جایگاهی داشتند که بیشتر قهرمانان داستان‌های عامه را عیاران تشکیل می‌دادند. نفوذِ کار و کردار و اعمال عیارانه، صرفاً منحصر به این‌گونه داستان‌ها نمی‌شد، بلکه در منظومه‌های پهلوانی پارسی نیز، گاه‌گاهی، آثار و نشانه‌هایی از آن را می‌بینیم. با رواج نَقل و نقالی در ایران، نفوذ ادبیات عیاری در داستان‌های حماسی و پهلوانی شدت گرفت و اوج حضور این‌گونه ادبیات را در پیدایش چهره‌ای نوظهور به‌نام رستم یکدست/ کُله‌دست شاهدیم. این چهرۀ نوظهور که ساخته و پرداختۀ ذهنِ خلاق و عامه‌پسند نقالان بود، قهرمانی است که روبه‌روی رستم و ایرانیان می‌ایستد و سیمای پهلوانیِ قوم ایرانی را به‌چالش می‌کشد. نگارنده با بررسی تاریخ و ادبیات عیاری در ایران و جهان اسلام، سعی بر آن دارد تا مولفه‌های عیاری را در اعمال و رفتار رستم یکدست/ کُله‌دست به تصویر بکشد و علاوه بر آن، با تحلیل ذاتِ دوگانۀ عیاری در تاریخ اجتماعی و سیاسی، شخصیت دوگانۀ رستم یکدست را بررسی کند.

The Elements and Traditions of Ayyari in the Story Rostam Yekdast / Kolehdast Based on the Storytelling Scroll and Heroic Folk Tales

Ayyari, which dates back to the preIslamic Iran, was considered a sociopolitical phenomenon the main origin of which was the urban society. This class had such a position among the masses that most of the heroes of the folk tales were Ayyars. The influence of work and behaviors of Ayyars were not limited to such stories, but we also occasionally see traces and signs of it in the Persian heroic poems. With the spread of narration in Iran, the influence of Ayyari literature intensified in epic and heroic stories, and we see the peak of such literature in the figures named Rostam Yekdast / Kolehdast. This emerging figure, created and paid for by the creative and popular minds of the narrators, is a hero who stands up to Rostam and the Iranians, and challenges the heroic face of the Iranian people. By examining the history and literature of Ayyari in Iran and the Islamic world, this study tries to portray the elements of Ayyari in the actions and behavior of Rostam Yekdast / Kolehdast. In addition, by analyzing the dual nature of Ayyari in the social and political history, it examines the dual personality of Rostam Yekdast / Kolehdast.