واکاوی زباهنگ مثبت نگری در ضرب المثل های زبان فارسی

ضرب‌المثل‌ها عبارات زبانی کوتاه به نظم یا نثر هستند که با ساختاری روان نشان‌دهندۀ بخشی از فرهنگ و تفکرات مردم جامعه‌ای اند که آنان را به‌کار می‌برند. از این ‌رو، معمولاً نسل به نسل منتقل می‌شوند و با مداقه و موشکافی می‌توان به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی مستتر در آنان دست یافت. با این توضیح ضرب المثل ها را می‌توان زباهنگ (زبان + فرهنگ) درنظر گرفت که نشان‌دهندۀ نوع نگرش، فرهنگ و تفکرات ارزشی مردم هر جامعه هستند. یکی از مواردی که در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی مشهود است، تفکر مثبت‌نگری است که می‌توان آن را نوعی زباهنگ درنظر گرفت. در پژوهش حاضر نگارندگان با استفاده از بخش‌های هشت‌گانۀ الگوی speaking هایمز (1967) به واکاوی زباهنگ »مثبت نگری « در ضرب‌المثل های زبان فارسی پرداخته‌اند. بدین‌منظور تعداد 99621 ضرب المثل زبان فارسی که نشان‌دهندۀ فرهنگ و تفکرات اقوام ایرانی و جامعۀ فارسی‌زبان اند، موشکافی شدند. از این تعداد، به‌منظور بررسی تفکر مثبت‌نگری، 777 ضرب المثل که بار عاطفی مثبت داشتند، یادداشت و به منزلۀ داده‌های پژوهش درنظر گرفته شدند. این مثل ها به‌صورت کیفی و توصیفی در پرتو الگوی هایمز تحلیل شدند تا مشخص شود که زباهنگ مذکور در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی به‌ چه صورتی نمود پیدا کرده است و اهداف پربسامد آن، چه مواردی را دربر می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اهداف پربسامد استفاده از زباهنگ مثبت نگری به موارد پند و نصیحت (30 درصد)، دعوت به شادی و نشاط (3 درصد)، اغراق و بزرگ‌نمایی (5 درصد)، تشویق به اتحاد و همکاری (4 درصد)، دعا در حق مخاطب (2 درصد)، پای بندی به عقاید مذهبی (27 درصد)، ترغیب به صبر در کارها (8 درصد)، و شکرگزاری (2 درصد) اختصاص یافته است که در بافت‌های رسمی و غیررسمی با لحن‌های متفاوتی مانند لحن نصیحت‌آمیز (45 درصد)، تعریفی (8 درصد)، امیدوارانه (36 درصد)، طنزآمیز (8 درصد) و دعایی (4 درصد) به lrm;کار رفته‌اند. از آن‌ جایی ‌که بالاترین بسامد از نظر هدف در زباهنگ »مثبت‌نگری « متعلق به پند و نصیحت دادن به طرف مقابل است و لحن نصیحت‌آمیز نیز بیشترین مورد کاربرد لحن را به خود اختصاص داده است، به نظر می‌رسد با توجه به فرهنگ قوی و غیرمستقیم‌گویی ایرانیان، آنان به‌صورت ضمنی نظرات خود را در قالب پند و نصیحت به دیگران منتقل می‌سازند.