تحقیق درباره خاستگاه حماسه عامیانه حمزه‌نامهدر تطبیق با داستان بهرام چوبینه

حمزه‌نامه نام یکی از داستان‌های عامیانۀ فارسی است که تحریرهای متنوعی از آن به نثر و نظم، در زبان‌های مختلف جهانِ اسلام موجود است. این جستار با گردآوری داده‌های تاریخی و مرور و نقد نظرهای موجود درباره خاستگاه این حماسه شفاهی، با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی اسناد تاریخی موجود درباره خاستگاه آن پرداخته است. بررسی پیشینه حمزه‌نامه به عنوان یک گونه ادبی در ادبیات فارسی و تحریرهای مختلف آن، در تطبیق با مستندات تاریخی نشان می‌دهد که ریشه‌های این داستان با وقایع ایرانِ زمان ساسانی مطابقت دارد. در این جستار، برای جست وجوی خاستگاه حمزه‌نامه در عصر ساسانی، برای اولین بار، ضمن تطبیق اثر با داستان حماسیِ » بهرام چوبین «، کوشیده است مشابهت میان این اثر با حماسۀ گمشده‌ای از ادبیات پهلوی به نام کتاب بهرام چوبین را توصیف و برای تحلیل دلایل این شباهت، تمامی وقایع تاریخی را که حمزه در آن‌ها حضور دارد با روایت تاریخی بهرام چوبین مقایسه و همخوانی‌های فراوان این دو را استخراج کند. این بررسی ضمن طرح احتمال ریشه‌های ساسانی برای این داستان، این فرض را مطرح می‌کند که داستان حمزه، تحت تاثیر ترجمه یا برگردان آزادی از متن پهلوی داستان بهرام به زبان عربی (با واسطه‌های متعدد) تکوین یافته است یا لااقل در ادبیات عامیانه اعراب، افسانه پهلوانی‌های بهرام، در شکل گرفتن حماسه شفاهی حمزه تاثیر مستقیم داشته است؛ هرچند که اصل عامیانه اثر، به تدریج، چهره‌ای عربی اسلامی به خود گرفته است.

Investigating the origin of Hamzanāma’s folk epic in comparison with Bahrām Chōbīn

Hamzamehnāmah is one of the Persian folk tales published in different languages, in prose and verse, in the Islamic world. By collecting historical data and while examining and commenting on the origins of this oral epic, this study examines descriptively and analytically the historical documents on its origin. According to historical documents, the review of literature on Hamzamnāmeh as a literary genre in Persian literature and its various writings show that the origins of this story correspond to the events of Sasānian Iran. For the first time, the authors of the present research have tried to compare the origin of Hamzanāmeh in the Sassānid era with the epic story of Bahrām Chobin and have attempted to describe the similarity of this work to a lost epic of pahlavi literature called Bahrām Chōbīn book. This analogy compares all the historical events in which Hamzah is present with the historical narrative of Bahram Chōbīn and shares any similarities. By examining the probability of the Sasānian origins for this story, it is possible to make this hypothesis that the story of Hamzah has been implemented based on the free translation of Bahrām's Pahlavi story into Arabic (with many intermediaries), or at least into Arab folk literature, the myths of Bahrām has had a direct influence on the formation of Hamza's oral epic, although the popular principle of the work gradually took on an ArabIslamic character.