بازتاب فرهنگ و ادبیات عامه در منظومه های قضا و قدر فارسی

منظومه های قضا و قدر از آن دسته آثاری هستند که در دورۀ زمانی صفویه تا قاجاریه با محوریت تفکر جبری و در قالب طرح یک داستان سروده شده اند. بیشتر این منظومه ها به صورت نسخۀ خطی در دست است و تعداد آن ها به بیش از 20 مورد می رسد. در این مقاله 4 نسخۀ چاپی و 11 نسخۀ خطی این منظومه ها از دیدگاه بررسی عناصر فرهنگ و ادبیات عامه بررسی شده اند. با وجودی که منظومه های قضا و قدر در قالب ادبیات رسمی و با محوریت یک موضوع کلامی و فلسفی سروده شده اند، مشخصه های زبانی و محتوایی آن ها ثابت می کند که منبع الهام اصلی این متون، فرهنگ و ادبیات عامه است. نوع برخورد سطحی با موضوع چالش برانگیز قضا و قدر و عاری بودن متن از استدلال های پیچیدۀ فلسفی؛ ترویج تفکر تقدیرباوری در این منظومه ها؛ بازتاب عناصری از فرهنگ و ادبیات عامه، مثل زبان و بیان ساده؛ وزن عامیانۀ این آثار؛ انعکاس باورهای خرافی مثل اعتقاد به بخت و اقبال؛ توصیف برخی از سنت های مردمی، بازتاب برخی از رفتارهای عامه و توصیف شخصیت ها و مکان هایی از متن و بطن زندگی عامه از نشانه های تاثیرپذیری منظومه های قضا و قدر در ادبیات عامه است. منظومه های قضا و قدر از نظر بوطیقا و ساختار داستانی نیز کاملاً منطبق با ساختار قصه های عامیانه هستند. ضعف پی رنگ؛ ضعف حقیقت مانندی؛ اهمیت حادثه پردازی؛ شخصیت های ایستا و قالبی؛ ابهام زمان و مکان و روایت داستان از زاویۀ دید دانای کل از ویژگی های است که این منظومه ها را با قصه های عامیانه پیوند می دهد.

Reflection of Folk Culture and Literature in Persian Poems about Predestination

The poems of fortuity are a collection of works written in the SafavidQajar period based on the algebraic thinking in the form of a story. Most of these poems are in the form of manuscript and they are more than 20. In this article, four prints and 11 manuscripts of these poems have been studied considering the elements of popular culture and literature. Although the poems of fortuity are written in the form of formal literature with a focus on the theological and philosophical themes, their linguistic and content characteristics prove that the main source of inspiration for these texts is the folk cultures and literature. The superficial approach to the fortuity that challenges the subject, being free of the complex philosophical reasoning and the promotion of fatalism thinking in these poems, the manifestation of popular culture and literature such as simple language and expression, the slang tone of these works, realization of superstition such as the belief in fortune, describing some popular traditions, reflecting some popular behavior, and describing personalities and places in the popular life are some indications of fortuity poem being influenced by folk literature. In terms of story structure, fortuity is also perfectly consistent with the structure of folk tales. Weaknesses in plot and verisimilitude, centrality of the events, static and dynamic characters, vague time and place and the omniscient narrative are some features that link these poems to the folk literature