دختری درون قلعه است؛ قلعه دخترها و داستان‌هایشان

شماری از قلعه های ایران قلعه دختر نام دارند. درباره دلایل انتخاب این نام دو نظر اصلی بیان شده است. نخست اینکه به دلیل سختیِ دسترسی و ناممکن بودن تصرف آن ها چنین نامیده شده اند، دیگر اینکه این نام نشان دهنده اختصاص این اماکن در گذشته ای دور به ایزدی باستانی همچون اناهیتاست. نظر اخیر به دلیل تمایل ایرانیان معاصر به بازشناختن مضامین باستانی در آثار و بناهای تاریخی، محبوبیت نسبتاً زیادی یافته و به نوبه خود، شناسایی منشا برخی از مکان های مقدس، همچون زیارتگاه های زنانه زرتشتیان و مسلمانان را تحت تاثیر قرار داده است. این مقاله اعتبار تاریخی این دو نظر را ارزیابی می کند و نشان می دهد که این نام گذاری، به دشواررس بودن ادعاشده آن قلعه ها و یا دین باستانی ایران ارتباطی ندارد. این مقاله نشان می دهد که نام گذاری این قلعه ها محصول خیال پردازی عامه مردم بوده و از گنجینه قصه ها و روایت های عامیانه بهره برده و بُن مایه مشترک آن ها، حضور دختری در قلعه است. گونه هایی از قصه های عامیانه که با نام گذاری قلعه دخترها در ارتباط بوده اند، در این بررسی معرفی شده اند.

A Maiden is in the Castle: Maiden Castles and their Tales

lsquo;Qalʿaye dokhtar rsquo; (Maiden Castle) is a name given to some castles in Iran and adjacent countries. As for the reasons behind the naming, there are two main arguments. Conceiving those castles as impregnable ones, an older argument builds a connection between the virginity of girls and alleged invulnerability of those castles. In a totally different direction, a modern argument interprets lsquo;dokhtar rsquo; as a title of Anahita, the rivergoddess of ancient Iran, and considers qalʿaye dokhtars as vestiges of preIslamic temples of that goddess. Due to a contemporary tendency to project preIslamic themes on historical monuments, this latter view has gained vast popularity among Iranians and has influenced the identification of some Zoroastrian and Muslim shrines as onceuponatime Anahita temples. This paper assesses the validity of these two views, and arguments in favor of a new theory. It demonstrates that such naming is the product of fantasies of common people nurtured by folk stories featuring some popular motifs of lsquo;maiden(s) in the castle rsquo;. An endeavor to outline types of folk tales associated with those castles is undertaken in this paper.