بازتاب کنش سیاسی توده‌ها در لطیفه‌های عصر پیشامشروطه، دورۀ قاجاریه

کثرت لطیفه سازی و بذله گویی مردم ایران به ویژه دربارۀ نخبگان حاکم در عصر قاجاریه، بررسی جایگاه آن ها را در حیات سیاسی توده ها، مهم جلوه می دهد. اختصار و ایجاز و همچنین جاذبۀ ذاتی مطایبه، سبب انتشار سریع این لطیفه ها در جامعه شده و از آن ها ابزاری کارآمد در منازعات سیاسی توده ها ساخته است.پرسش این جاست که این لطیفه ها به دنبال خدشه دار کردن کدام یک از بخش های روایت رسمی حکومت بودند و پیرو آن کدام یک از ساحت های سلطه را نفی می کردند؟ فرض ما بر این است که در میان اینلطیفه ها، آن هایی که دربارۀ اقتدار حکومت و نیز سیادت ذاتی اجزاء آن بر عامۀ مردم، مناقشه می کردند، جایگاه ویژه ای دارند. در لطیفه هایی که اقتدار حکومت را نفی می کردند شاهد نافرمانی صریح نمایندۀ عامه در برابر نمایندۀ حکومت هستیم که با موفقیت نمایندۀ مردم به پایان می رسد و در لطیفه هایی که با ادعای برتری ذاتی نخبگان حاکم مقابلهمی کردند ضعف های شخصیتی فرادستان برجسته می شد تا تصویری که روایت رسمی از آن ها به عنوان موجوداتی فراانسانی ساخته بود مخدوش شود. مردم با بهره بردن از این لطیفه ها به صورت هم زمان سلطۀ مادی و منزلتی ارباب قدرت را به چالش می کشیدند و در این میان، تلاش آن ها بیشتر بر خنثاسازی سلطۀ منزلتی متمرکز بود. چارچوب نظری پژوهش، نظریۀ »روایت های نهانی « جیمز سی. اسکات است که تلاش کرده است مقاومت توده ها را در دوره هایی که بدون اعتراض آشکار به نقد قدرت می پردازند تبیین کند. پیش از این، پژوهشی که به تحلیل لطیفه های سیاسی عصر پیشامشروطه پرداخته باشد، منتشر نشده است.

The reflection of Tudeh’s political action in pre-constitutional jokes – Qajar period

The abundance of Iranian jokes, especially about the elite governors of the Qajar era, is important to examine their position in the political life of the mass. Conciseness and irony, as well as the inherent attraction of humor, have fostered the spread of these jokes in society and made them an effective tool in the political struggle of the mass. The question is whether these jokes seek to disrupt one of the official narrative sections of the government and which areas of domination have been denied? Our hypothesis is that among these jokes, the ones that challenged the authority of the state and the inherent nature of its components for the general public have a special place. In the case of jokes denying the authority of the state, there is a clear disobedience of the mass representative to the representative of the government, which leads to the success of representative of the mass, and in the jokes that confront the claims of superior elites, significant personal weaknesses were observed. Simultaneously by this jokes, people challenged the domination of power and dignity, and their efforts were aimed more at neutralizing domination. The theoretical framework of research is based on the theory of hidden narratives by James C. Scott, who tried to explain the resistance of the mass to openly criticize power without protest. So far, no research has been done to analyze the political jokes of the preconstitution period.