ساختار نمایشی طومارهای نقالی بر پایۀ نظریۀ سوریو

نمایشهای سنتی ایرانی گنجینۀ کمتر کشف شدهای از فرهنگ و ادب ایرانیان بهشمار میآیند که کمتر بدان توجه شده است. هنر نقالی که در فهرست میراث ناملموس در خطر یونسکو هم به ثبت رسیده است از این قاعده مستثنا نیست. طومار نقالی در واقع متن نمایشی مردمی است که مانند هر متن نمایشی دیگر از ساختار پیروی میکند. از آنجایی که این طومارها از منظر نمایشی کمتر مطالعه شدهاند، ساختار نمایشی طومارهای نقالی تا به حال شناسایی و تبیین نشدهاند. در این نوشتار با مطالعۀ موردی طومار نقالی سامنامه با تکیه بر نظریۀ کارکردهای اتین سوریوی ساختارگرا تلاش شد تا این ساختار ترسیم شود. با بررسی اکتشافی روشن شد که طومار نقالی سامنامه بر بنیاد یک قصۀ فراگیر اصلی و دو قصۀ فراگیر فرعی که هر یک از شماری خرده داستان شکل گرفته شدهاند، ساخته و پرداخته شده است. قصههای فراگیر آرایش خردهداستانها را چنان طرح افکندهاند که مخاطب را با خود به درون هزارتویی از رویدادها میکشاند. از سوی دیگر خردهداستانهای طومار ارتباطِ اندام وار با یکدیگر ندارند؛ اما به واسطۀ آن که جزئی از یکی از قصههای فراگیر سه گانه به شمار میآیند ابتدا و پایان آن ها برگرفته از یکی از قصههای فراگیر است و این ویژگی پیوستار مجالس نقل را میتواند تضمین کند. در این هزارتو کارکردها بر دوش اشخاصی است که خلاف ساختار پیچیدۀ طومار، تک ساحتیاند؛ درنتیجه تمرکز بر رویدادها خواهد بود و نه اشخاص.