بررسی وزن و تکیۀ وزنی اشعار کودکانۀ ترکی آذربایجانی بر اساس رده‎شناسی وزنی آروای (2009)

آروای1 (2009) در کتاب به سوی رده شناسی صورت های شعری2 از دو گروه از متخصصان نام می برد که به مطالعات وزن شناسی3 می پردازند. گروه نخست آن هایی هستند که صورت های عامیانه4 را به صورت میدانی مطالعه می کنند و دیگری متخصصانی اند که صورت های فاضلانه یا آموخته شده5 را به صورت کتابخانه ای بررسی می کنند. از دیدگاه رده شناسی این تقسیم بندی به این دلیل است که صورت های عامیانه از ساختار وزنی استفاده می کنند که بر پایۀ تساوی زمانی6 است؛ یعنی ضربه های7 سنگین دارند که معمولاٌ در صورت های شعری فاضلانه وجود ندارد. درعوض، در صورت های شعری فاضلانه، این تساوی ها بر پایۀ مادۀ زبانی مانند هجا، تکیه، مورا و ... است. در شعر عامیانه، مادۀ زبانی وقتی اهمیت می یابد که با تساوی های زمانی ارتباط داشته باشد. رده شناسی که آروای (2009) ارائه می دهد، شامل چهار گروه وزن شناسی زمانمند8، وزن شناسی نوایی9، وزنشناسی شبه وزنی 10 و وزن شناسی بزرگ ساختار11 است. در این نوشته، وزن 100 مصراع شعر کودکانۀ ترکی آذربایجانی رایج در کشور ایران را بررسی می کنیم و نشان می دهیم که شعرهای کودکانۀ ترکی آذربایجانی دارای وزن زمانمند هستند. این اشعار در قالب وزن های ارائه شده توسط طبیب زاده (1382) از وزن های عامیانۀ فارسی قرار می گیرند. در قسمت دوم مقاله به بررسی تکیۀ وزنی این اشعار می پردازیم. در بررسی های مربوط به تکیۀ وزنی این اشعار بر اساس دیدگاه لازار (1985، 2007) و طبیب rlm;زاده (1392)، ابتدا همۀ مصراع ها را به شطرها، پایه های و هجاهای تشکیل دهنده شان تقسیم کردیم. سپس، کمیت هجاهایی را که تکیۀ وزنی می گیرند بررسی کردیم. در انتها به این نتیجه رسیدیم که 91% هجاهایی که در محل تکیۀ وزنی قرار می گیرند، هجای سنگین هستند و 9% هجای سبک پایان واژه هستند که تکیۀ واژگانی می گیرند.