سابقه و سبب برگزاریِ سیزده‌بدر در سنت‌های ایرانی

در ایران و کشورهایِ متاثر از فرهنگِ ایرانی، روز سیزدهم فروردین ماهِ هر سال مردم از خانه ها بیرون می روند و از بام تا شام به گردش و شادی می گذرانند. این روز که اصطلاحاً »سیزده بدر « نامیده می شود و یکی از مشهورترین آیین های نوروزی است هیچ سابقۀ مکتوبی در منابع ادبی و تاریخیِ قدیمی ندارد و کهن ترین اسناد مربوط به آن ظاهراً از دورۀ فتحعلی شاه قاجار است. خاطرات و سفرنامه های عصرِ قاجار نشان می دهد که هم شاه و رجال درباری و هم عامۀ مردم، مراسم روز سیزدهم فروردین را به صورت رسمی و گسترده اجرا می کردند. در باورهای باستانی ایرانیان روز »سیزدهمِ « تیرماه بدشگون بوده و از سوی دیگر بنا بر اقوال و احادیثی روز »سیزدهمِ « همۀ ماه های ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه و پشتوانه برای نحوست روز »سیزدهم «، ایرانیان دورۀ قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانه هایشان ویران شود و نیز بلاهای سالِ جدید در این روز تقدیر و تعیین می شود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیان های این روز و راندن نحسیِ آن، به دشت و باغ می رفتند و تفرج می کردند. محققان معاصر هم حدس ها و نظریات گوناگونی (حداقل چهارده دیدگاه) دربارۀ علت مراسم »سیزده بدر « مطرح کرده اند که از آن میان نمادینگی روز سیزدهم برای هزارۀ سیزدهم در باورهای ایرانی که زمان پایان عمرِ دوازده هزار سالۀ گیتی و آغازِ آشوب و تباهیِ نهایی است محتمل تر می نماید. در نگارش این مقاله بسیاری از مآخذِ ادبی و تاریخی و نوشته ها و پژوهش های معاصران با استقصایی تقریباً تام (در متون چاپی، پیکره های زبانی و نرم افزارها) بررسی و سپس بر اساس شواهد به دست آمده، دربارۀ سابقه و سبب برگزاری »سیزده بدر « بحث و نتیجه گیری شده است.