چند روایت شفاهی و عامیانه از شاهنامه در تلمیحات حماسی دیوان خاقانی

خاقانی شروانی از شاعران سبک ارانی (آذربایجانی) است. از ویژگی های برجسته این سبک استفاده از ابزارهای گوناگون جهت دشوار ساختن کلام است. او با بهره گیری از پشتوانۀ عظیم فرهنگی و نیز با استفاده از دانش ها و علوم و فنون زمان خود، تصاویر بدیع خلق کرده و کلام خود را از دام ابتذال رها کرده است. به دیگر سخن، شاید بتوان این تنوع و گونه گونی در تصاویر شاعرانه را ناشی از وسعت اطلاعات خاقانی و تتبع و مداقۀ او در مطالعۀ کتب تفسیری و تاریخی دانست. از ابزار و وسایلی که خاقانی برای پروراندن تصاویر خود از آن بهره می برد تلمیح است که به دلیل بسامد بالای کاربرد آن در دیوان می توان آن را از خصایص سبکی خاقانی به حساب آورد. خاقانی گاه در تلمیحات خود به سراغ اشاراتی می رود که در ادبیات رسمی و مکتوب نمی توان منشا و ماخذی برای آن پیدا کرد، لذا باید سراغ روایت های عامیانه و شفاهی رفت و در آن روایات، ماخذ اشارۀ او را یافت. در این جستار بر آنیم تا به بررسی ماخذ چند تلمیح شاهنامه ای خاقانی بپردازیم که بر اساس روایات شفاهی و عامیانه بنا نهاده شده و در روایات رسمی و مکتوب از آن ها یاد نشده است.

Some Oral and Folk Narratives of Shahnameh in the Epic Allusions of Khaqani’s Divan

Khaqani is a poet of Arrani style (Azerbaijani), and one of the most prominent features of this style is the use of various tools to make the discourse difficult. Having benefited from a reach cultural background besides a deep understanding of science and technology of his own era, Khaqani has created the magnificent images and has avoided any obscenity in his words. In other words, this diversity and variety in his poetic images may be due to the extent of Khaqani's information, research and his knowledge of historical interpretive books. One of the tools used by this poet to create his own images is allusion which can be considered a featured style of Khaqani due to its high frequency in his Divan. In his allusions, Khaqani occasionally refers to the indications which we cannot find their resources and references in the official and written literature; therefore we should search folk and oral narratives to find those references. In this research, we intend to look at the sources of some Shahnameh allusions of Khaqani which are based on oral and folk narratives and they are not mentioned in the official and written sources.