زندگی شبانه در فرهنگ مردم ایران

یکی از شاخصه های سبک زیست جوامع، زندگی شبانه است که نوع نگاه مردم به شب و چگونگی بهره مندی آنان از این بازه زمانی را نشان می دهد. اگرچه مفهوم زیست شبانهبه لحاظ مبانی نظری، پس از انقلاب صنعتی و به واسطۀ رشد اقتصاد و به منظور استفادۀ بهینه از زمان شکل گرفت، بدیهی است پیش از آن بیشتر ملت ها متناسب با فرهنگ و ارزش های حاکم بر جامعۀ خود، حیات و سرزندگی شبانه را تجربه کرده اند. در جامعۀ سنتی ایران، سنت دیرینۀ شب نشینی، اصلی ترین کانونی است که با واکاوی آن می توان به کیفیت زندگی اجتماعی شبانۀ ایرانیان دست یافت. به جز آن بسیاری از جلوه های سرزندگی اجتماعی شبانه در ایران مرهون آیین هایی است که در بستر شب انجام می گیرند. این جستار کوشیده است ضمن مطالعۀ اسنادی و بررسی پیشینۀ پیدایش شهرهای 24 ساعته، گونه های مختلف سنت شب نشینی در ایران را به عنوان مهم ترین جلوۀ فعالیت های فراغتی و اجتماعی شبانۀ ایرانیان بررسی کند و به این پرسش پاسخ گوید که: آیا زندگی شبانۀ ایرانی ها صرفاً درونی است یا می توان جلوه هایی از حیات اجتماعی شبانه در بیرون از خانه را در آنان یافت. نتایج این پژوهش نشان می دهد به جز شب نشینی های رایج که در کانون خانواده شکل می گرفته بیشتر اجتماعات شبانه، وابسته به آیین و مناسبت بوده است و حضور مردم در بیرون از خانه برای تفریح، اقتصاد و اجتماع در شبانگاه به صورت غیرآیینی کمتر مجال بروز یافته است.