تبیین فلسفی علیت و تعامل آن با معارف شریعت

تعامل معارف عقلی با دین، مسئله‌ای مهم و چالش‏برانگیز است و از ادعای اتحاد تا تباین تام را دربرمی‌گیرد. مدعیان تباین، روح شریعت را امری قدسی و از آمیختگی با معارف انسانی و بشری منزه می‌دانند و طرفداران اتحاد معتقدند آن‏که از معارف حکمت بهره نبرده باشد، از درک عمیق و دقیق محتوای شریعت بی‏بهره خواهد بود. در نگاه اعتدالی تاثیر بعد عقلانی دین بر دیگر ابعاد انکارشدنی نیست. در این مقاله با روشی تطبیقی ـ تحلیلی به تعامل علیت و توابع آن با معارف شریعت پرداخته، ضمن بحثی مصداقی نشان داده‏ایم این سنت عقلی در محورهایی مانند مقابله با هجمه‌های بیرونی، مبارزه با انحراف درونی، تبیین معارف معقول به‏عنوان رکن ذاتی دین، ممانعت از سوءبرداشت‏ها، تذکر به عواقب بعیده و پاسخ به اشکالات با معارف شریعت تعامل داشته، در برخی موارد بر مواجهه ظاهری و مشهور برتری دارد. سنت فلسفی اسلام با تعمیق معارف عقلی دین و ایجاد بینش و نگرش قوی، می‌تواند در ابعاد سه‏گانه شریعت (عقاید، احکام و اخلاق) و از آن رهگذر در نظر و عمل فرد و جامعه اثرگذار باشد