تبیین علّیتی عمل و رفتار انسان

مقصود از این نوشتار ارائه «تبیین علّیتی» در شناخت جامع (محض ـ تجربی) فاعلیت انسان در عمل و رفتار است. تبیین علّیتی درباره رفتار و عمل انسان، از آن جهت که او موجودی کم نظیر یا بی نظیر در جهان طبیعت است، در تبیین های علّیتی ناظر به رفتار قانون مند موجودات دیگر طبیعت خلاصه نمی شود. در اینجا می کوشیم تا نشان دهیم هر رفتار و کردار انسان در تحلیل به چند قلمرو وجودی طولی و عرضی تعلق دارد که هر یک زیر پوشش نوعی از رابطه علّی و معلولی اند. در ترکیب ارکان علّی و معلولی این قلمروها رفتار آدمی به‌صورت مرتبط، متصل و در نهایت متحد سامان می یابد. ملاک تمایز علوم طبیعی از علوم انسانی و دشواری تبیین علّیتی در علوم انسانی، چه فردی و چه اجتماعی، در ترکیب رفتاری انسان از روابط علّیتی متعدد و متدرج وجودی و در عین حال متصل و متحد است. راه حل این دشواری نه تاویل یک قلمرو به قلمروی دیگر است و نه صرف نظر کردن از یک قلمرو و عطف توجه به قلمروی دیگر؛ بلکه با اذعان به دشواری تبیین علّیتی رفتار آدمی باید به جستجوی تبیین علّیتی همه جانبه طولی و عرضی بر پایه طبیعت مشترک میان انسان ها بود.