بررسی و بازخوانی دلیلی از ابن‌سینا بر ابطال ماتریالیسم

شیخ در فصل نخست نمط چهارم اشارات با بهره جستن از طبایع مشترک که ضمن اشیای مادی موجودند، استدلالی را ترتیب می‏دهد بر بطلان ماده‏گرایی که دو برداشت از آن قابل طرح است. بنابر برداشت نخست طبایع اشیاء موجود و مجرداند و بنا بر برداشت دوم موجود و نامحسوس‌اند، گرچه مجرد نمی‌باشند و برداشت اول مورد تامل شارحان و اندیشمندان بعدی قرار گرفته است. در این استدلال، میان طبیعت کلی یا بشرط لا که مجرد است، و طبیعت من حیث هی که لابشرط است، خلط شده است. آنچه در ضمن افراد مادی موجود است، طبیعت من حیث هی است که به نعت کثرت موجود بوده و مادی است و آنچه مجرد است طبیعت به شرط لاست که در ضمن افراد موجود نیست. در این مقاله می‏کوشیم با الهام گرفتن از کلمات شیخ، استدلال وی را به‏گونه‏ای تقریر کنیم که در معرض این اشکال نباشد. به گمان نگارنده، شیخ درصدد است با اثبات نارسایی حواس در دریافت طبایع محسوس، مبنای معرفت‏شناختی و روش‏شناختی ماده‏گرایی را ابطال نماید، نه اینکه آن را اثبات کند. در ضمن اشیای مادی، طبیعت غیرمادی موجود است و مقصود شیخ از نامحسوس بودن طبیعت، نامحسوسِ هستی‏شناختی نیست، بلکه نامحسوسِ روش‏شناختی و معرفت‏شناختی است.

A Review of Avicenna's Argument against Materialism

In the first chapter of the fourth section of his al-Isharat, Avicenna, relying on the common nature of material things, presents an argument against materialism, which has been focused on by later thinkers. In this argument, the negatively conditioned nature is confused with the unconditioned nature. What is available with material exles is the unconditioned nature that is plural and material and what is immaterial is the negatively conditioned nature which is not available along with the instances of nature. Relying on Avicenna's words, this article tries to explain this argument in a manner that may not be prone to this objection. According to the author, Avicenna wants to falsify the epistemic and methodological foundations of materialism through showing the inefficiency of senses in perceiving sensible natures. Material things include an immaterial nature. When Avicenna says that nature is not sensible he does not intend to say that it is not sensible ontologically. Instead he intends to say that it is not sensible methodologically and epistemologically.