تحلیل و ارزیابی وجوب صفات فعل الهی در حکمت متعالیه

مشهور آن است که وجوب صفات الهی، یعنی مفاد قاعده فلسفی واجب الوجود واجب من جمیع الجهات اختصاص به صفات ذات الهی دارد و شامل صفات فعل او نمی‌شود. ولی صدرالمتالهین که وجوب صفات فعل را با برخی اصول ودستاوردهای حکمت متعالیه (مانند وحدت شخصی وجود و سلب ذات از ممکنات) سازگار می‌دیده، مدعی شده که صفات فعل واجب تعالی مانند صفات ذات واجبند. وی بر مدعای خود دلایلی نیز اقامه کرده است. اهمیت و بنیادین بودن این نظریه از یک‌سو و ناسازگاری برخی لوازم آن با ظاهر متون دینی و معنای وجدانی اختیار از سوی دیگر، نویسنده را بر آن داشت تا صحت و سقم دلایل وجوب صفات فعل واجب تعالی در حکمت متعالیه را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. با توجه به اینکه به اقتضای قواعد منطقی برای انجام این مهم چاره‌ای جز تنظیم صورت منطقی این دلایل وجود ندارد، این کار با دقت بسیار صورت پذیرفت که خود یکی از نقاط قوت این نوشتار به‌شمار می رود. بدین وسیله به وضوح نشان داده شد که این دلایل از اثبات مدعا عاجزند.

necessity of attributes of divine action in transcendent philosophy: analysis and evaluation

it is commonly held that the necessity of divine attributes that stems from the philosophical principle of wājib al-wujūd (the necessary existent) being necessary in all aspects, applies exclusively to attributes of divine essence and does not extend to the attributes of divine action. however, mulla sadra considers it to be compatible with certain principles and conclusions of transcendent philosophy (such as the particular unity of existence and the negation of essence from contingents) and asserts that the attributes of action of the wājib al-wujūd are as necessary as his attributes of essence. he also provides arguments to support this claim. the significance and the foundational nature of this theory on one hand and the inconsistency of some of its implications with the apparent meanings of religious texts as well as the intuitive understanding of free will on the other prompted the author to critically assess the validity of these arguments. as necessitated by the principles of logic, there is no alternative but to formulate these arguments in a logical structure and this task was carried out with great precision, which itself stands as one of the strengths of this work. thus, it has been clearly demonstrated that these arguments fail to substantiate the claim.