بررسی مقایسه‌ای ادراک حسی در دیدگاه ابن‌سینا و شیخ اشراق و صدرالمتالهین

ساده‌ترین ادراک انسان، ادراک حسی است.  انسان شیء خارج از خودش را به وسیلۀ حواس پنج‌گانه تحت تسلط خویش درآورده و به آن علم پیدا می‌کند اما اینکه این علم چه فرآیندی را طی می‌کند و چگونه حاصل می‌شود، امری است که دیدگاه‌های متعددی حول آن شکل گرفته است. این نوشتار به روش توصیفی‌ تحلیلی ضمن بیان دیدگاه سه فیلسوف بزرگ اسلامی؛ یعنی ابن‌سینا، شیخ‌اشراق و ملاصدرا، به بررسی این موضوع می‌پردازد. ابن‌سینا در مسئلۀ ابصار، نظریۀ انطباع را مطرح و از آن دفاع می‌کند و سپس آن را به همۀ ادراکات حسی تعمیم می‌دهد. اما شیخ‌اشراق می‌گوید؛ نفس با اقتدار نورانی خودش پس از ارتباط با شیء محسوس توسط اندام حسی، در موطن اندام حسی حضور یافته آنگاه به طور مستقیم و شهودی به ادراک می‌پردازد. ملاصدرا، برخورد با شیء محسوس را تنها معد می‌داند؛ نفس پس از اینکه از طریق حس با شیء خارجی برخورد کرده و متاثر می‌شود، استعداد می‌یابد تا صورتی مطابق آن شیء در خودش ایجاد کند. اما به نظر میرسد بیان سهروردی، اگر چه نیازمند به تبیین و تعمیم است، به حق نزدیکتر است و بیان صدرا در عین صحت، بیانگر ادراک خیالی است.

a comparative study of sensory perception in the views of ibn sīnā and suhrawardī, and mullā ṣadrā

the simplest form of human cognition is sensory perception. through the five senses, humans grasp external objects and gain knowledge of them. however, the process by which this knowledge occurs and is acquired has been the subject of diverse perspectives. this paper, employing a descriptive-analytical method, examines this topic by discussing the views of three prominent islamic philosophers: ibn sīnā, suhrawardī, and mullā ṣadrā. ibn sīnā advocates the theory of imprinting (inṭibāʿ) in the case of vision and applies it universally to all sensory perceptions. but suhrawardī asserts that the soul, with its luminous authority and after coming into contact with the perceptible object through the sensory organs, becomes present in the locus of sensory organs and perceives it directly and intuitively. mullā ṣadrā, however, considers interaction with the perceptible object as merely preparatory. the soul, after being affected through sensory interaction with the external object, attains the capacity to generate a form corresponding to that object within itself. it seems, however, that while suhrawardī’s explanation requires further clarification and extension, it is more accurate. meanwhile, mullā ṣadrā’s account, though valid, addresses imaginative perception.