تاملی بر حقیقت اختیار در عرفان اسلامی

هستی‌شناسی عرفان نظری و ارکان مهم آن، همچون اعیان ثابته که علم قبل الایجاد الهی و حضرت علمی نیز نامیده می شود، می‌تواند در حلّ مسائل بنیادینی چون جبر و اختیار کارآیی داشته و تصویر عمیقی از حقیقت اختیار انسان به ارمغان آورد. با این حال، برخی از اندیشمندان اعتقاد به اعیان ثابته را ملازم جبر توامان خدا و انسان پنداشته‌اند که می‌طلبد مورد تحقیق و تامل قرار گیرد. این تامل نخست مستلزم تبیین جایگاه اعیان ثابته در هستی‌شناسی عرفانی و سپس تبیین حقیقت اختیار است. همچنین در نهایت مستلزم بررسی این است که آیا اعیان ثابته منافی وجود اختیار در خدا و انسان و یا بنیانی برای تبیین و تحکیم آن است؟این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاد از منابع کتابخانه‌ای عهده‌دار پژوهش در این باب است و از رهگذر آن، نخست تفسیر دقیق جایگاه اعیان ثابته و سپس تفسیر بدیعی از حقیقت اختیار که معمولاً مغفول واقع شده است و در نهایت تبیین عدم تلازم قول به اعیان ثابته و مجبور بودن خدا یا انسان را نتیجه خواهد داد.

a reflection on the reality of free will in islamic mysticism

the ontology of theoretical mysticism and its key elements - such as al-a’yān al-thābita (immutable essences) also referred to as god’s pre-creational knowledge - can address fundamental issues like determinism and free will and offer a profound insight into the reality of human free will. however, some scholars have regarded belief in al-a’yān al-thābita as implying determinism for both god and humans, necessitating thorough investigation and reflection. this inquiry first requires an explanation of the position of al-aʿyān al-thābita within mystical ontology and subsequently an elucidation of the essence of free will. ultimately, it must explore whether al-aʿyān al-thābita contradicts the existence of free will in god and humans or serves as a foundation for its articulation and affirmation. this paper, employing a descriptive-analytical method and drawing on library resources, aims to delve into this issue. it seeks to present, first, an accurate interpretation of the position of aʿyān thābita, followed by a novel understanding of the reality of free will, which is often overlooked. finally, this paper demonstrates the lack of correlation between belief in al-aʿyān al-thābita and the notion of god or humans being compelled.