بررسی تناظر دیدگاه ملاصدرا و ابن‌عربی در مساله علم الهی به ذات

علم خداوند متعال به خود، منشا نظریات کلان فلسفی و عرفانی در دو مکتب عرفانی و فلسفی ابن ‌‌‌‌‌‌‌عربی و ملاصدرا شده است؛ ملاصدرا و ابن‌ ‌‌‌‌‌‌عربی با ره‌یافت‌‌‌‌‌‌‌های نسبتاً مشابه به تبیین علم الهی به خویش پرداخته‌‌‌‌‌‌‌اند. این نوشتار ابتدا از طریق تحلیل داده‌ها در دو سنّت فلسفی و عرفانی و سپس با به‌کارگیری روش مقایسه و تطبیق در صدد بررسی تناظر مفهومی و محتوایی دیدگاه این دو شخصیت عارف و حکیم در مبحث علم ذات به ذات است. نتیجه‌ تحقیق نشان‌دهنده‌ تاثر عمیق مکتب صدرایی از جهان‌‌‌‌‌‌‌بینی عرفان اسلامی در مبحث مراتب علم الهی است؛ تاآنجاکه در برخی از آثار نهایی ملاصدرا به‌‌‌‌‌‌‌صراحت از تفکیک مقامات غیب‌‌‌‌‌‌‌الغیوب و تعیّنات اولی و ثانیه دفاع شده و قواعد فلسفی مکتب صدرایی، همچون قاعده‌ بسیط‌‌‌‌‌‌‌الحقیقه کلّ الاشیاء، در راستای این تفکیک، استخدام شده است. بدین معنا که این قاعده در نگرش صدرایی معطوف به مقام تعیّن ثانی است. نگارنده ملتفت به وجود عباراتی متشابه در کلام ملاصدرا است. لکن تبیین نموده که آن عبارات هم‌سو با غالب عباراتی است که در کتب ملاصدرا برای تبیین مقامات علمی در صقع ربوبی طرح شده است.

examining the correspondence of mullā ṣadrā and ibn ‘arabī’s views on divine self-knowledge

god’s self-knowledge serves as the foundation for major philosophical and mystical theories within the mystical and philosophical schools of ibn ‘arabī and mullā ṣadrā. both thinkers, employing relatively similar approaches, have sought to explicate divine self-knowledge. this paper, initially, through the analysis of the data and secondly by utilizing the comparative approach, aims to examine the conceptual and content correspondence of the views of these two mystics and philosophers on the topic of self-knowledge. this paper aims to examine the conceptual and substantial correspondence of the views of these two mystics and philosophers on the topic of self-knowledge, initially through data analysis within the philosophical and mystical traditions, and subsequently by utilizing a comparative approach. the findings reveal the profound influence of the worldview of islamic mysticism on sadrian philosophy on the issue of the levels of divine knowledge. in some of mullā ṣadrā’s later works, explicit distinctions between the states of the ultimate unseen (ghayb al-ghayūb) and the first and second determinations (al-ta’ayyun al-awwal and al-ta’ayyun al-thānī) are defended. moreover, sadrian philosophical principles, such as the rule of “the simple reality is all things” (basīṭ al-ḥaqīqa kull al-ashyāʾ), are employed to support these distinctions. in the sadrian perspective, this rule is oriented toward the second determination. while the author acknowledges the presence of seemingly conflicting passages in mullā ṣadrā’s works, it is clarified that these passages are in line with most other phrases that are employed to explicate the levels of knowledge within the lordly domain.