درآمدی بر نظریه‌های مشروعیت عقلانی

مشروعیت حکومت به معنای حقانیت اعمال فرمانروایی از جانب حکومت و لزوم تبعیت از جانب مردم است. در تبیین این معنا لازم است معیار و یا معیارهای حقانیت حکومت مشخص شود. یکی از دیدگاه‌های مطرح در تعیین معیار مشروعیت، «عقل» است. در این نوشتار چگونگی و میزان نقش‌آفرینی عقل در حکومت از نظر افلاطون، فارابی‌ و رویکرد مدرنیستی بررسی شده است. افلاطون، حاکمیت عقل را مستلزم حکمرانی فلاسفه می‌داند؛ چراکه معتقد است تنها فلاسفه هستند که از طریق اتصال به عالم مثل، اصول عدالت و حکمرانی درست را درک می‌کنند و می‌توانند جامعه را در مسیر رشد حرکت دهند. فارابی عقل را تنها در صورتی معیار برای مشروعیت می‌داند که متصل به وحی باشد. این اتصال اگر به شکل بی‌واسطه باشد، مراتب عالی عقلانیت و حکمرانی محقق می‌شود و اگر به شکل غیر مستقیم باشد، مراتب بعدی حکمرانی مشروع به‌وجود می‌آید که در قالب حکومت رئیس مماثل و در مرتبه بعدی حکومت سنت ظاهر می‌شود. اما در رویکرد مدرنیستی، عقلی که معیار مشروعیت‌بخش حکومت است، عقل ابزاری است. این عقل نه با عالم مثل و نه با وحی هیچ ارتباطی ندارد. خودمختار است، محدود در طبیعت است و مواد خامش را از تجربه اخذ می‌کند.

an introduction to theories of rational legitimacy

the legitimacy of governance refers to the rightful exercise of authority by the government and the obligation of citizens to comply with its rule. to elucidate this concept, it is essential to determine the criteria for the legitimacy of governance. one prominent perspective identifies reason as the criterion for legitimacy. this study examines the role and scope of reason in governance through the perspectives of plato, fārābī, and the modernist approach. plato believes that the rule of reason necessitates the governance of philosophers, asserting that only philosophers, by connecting with the realm of forms, can comprehend the principles of justice and proper governance, thus guiding society towards progress. fārābī considers reason a criterion for legitimacy only when it is connected to divine revelation. if this connection is direct, the highest levels of rationality and governance are achieved, whereas indirect connection leads to subsequent levels of legitimate governance, which manifests in the form of the governance of representative ruler or analogous president, and at the next level, in the form of tradition-based governance. in the modernist approach, on the other hand, the reason that is the criterion for legitimizing governance is instrumental reason. it neither relates to the realm of forms nor to revelation. this reason is autonomous, confined to the natural world, and derives its raw material from empirical experience.