تفسیر مشائی از فاعلیت و تاثیرآن در هستی‌شناسی، خداشناسی و انسان‌شناسی

فلسفه مشاء بر پایه‌‌‌ اصل علّیت استوار گردیده‌‌‌ و تفسیر مشائی از علیت فاعلی در رابطه هستی‌‌‌شناختی میان کلیه مبادی عالی و موجودات سافل، به‌ویژه رابطه میان باری‌ تعالی و نظام آفرینش و نفس انسانی و قوای آن تاثیرگذار است. «فاعلیت» تباین انعزالی میان این دو دسته از واقعیات را به‌کلی منتفی می‌‌‌کند و تشکیک تفاضلی میان آنها را به اثبات می‌‌‌رساند. البته تفاضل وجودی تنها در ضمن دو حکم استغناء و تقدم وجودی علت فاعلی از معلولش ثابت است و وجود مستقل باری‌ تعالی و نفس انسانی را «اصل» و وجود متغایر معالیل آنها را «فروع و توابع آن اصل» می‌‌‌کند. بدین ترتیب وحدت شخصی وجود علت و کثرت شانی معلول در حکمت مشائی قابل پذیرش نیست. بلکه نوعی وحدت تشکیکی به معنای وحدت وجود و کثرت موجود در مورد وجود واجب تعالی و موجودات امکانی و واقعیت عینی نفس انسانی و قوای آن قابل اثبات است‌‌‌ که مبنایی برای سایر آموزه‌‌‌ها، مثل توحید در ذات و فعل باری‌تعالی و نفس انسانی بوده است. پس قاعده من عرف نفسه فقد عرف ربه در تفسیر مشترک از فاعلیت در خداشناسی و انسان‌‌‌شناسی مشائی قابل مشاهده است.

the peripatetic interpretation of agency and its impact on ontology, theology, and anthropology

peripatetic philosophy rests on the principle of causality, and its interpretation of efficient causality influences the ontological relationship between higher principles and lower entities—particularly the relationship between the divine and the created order, as well as the human soul and its faculties. the concept of agency (fāʿiliyya) eliminates the absolute separation between these two categories of realities and establishes a graded distinction among them. the existential distinction is only based on two concepts: the existential independence and precedence of the efficient cause over its effect. this distinction makes the independent existence of the divine and the human soul as primary, while the distinct existences of their effects are considered secondary and its derivatives. consequently, the particular unity of the cause and the multiplicity of manifestations is not accepted within peripatetic philosophy. instead, a graded unity, defined as the unity of existence alongside the multiplicity of beings, is demonstrated concerning the necessary being and contingent entities, as well as the objective reality of the human soul and its faculties. this interpretation provides a basis for further doctrines, such as the unity of the divine essence and acts, and the unity between the human soul and its faculties. the principle he who knows himself knows his lord (man ʿarafa nafsahu faqad ʿarafa rabbahu) is thus reflected in the shared peripatetic interpretation of agency within both theology and anthropology.