حرکت استمراری نفس

صدرالمتالهین حرکت جوهری را در طبیعت مادی به اثبات رسانید. در فلسفه او، نفس نیز از موارد متحرک به‌شمار می‌رود. با توجه به انکار حرکت در مجردات از سوی مشهور فلاسفه (از جمله ملاصدرا)، بین تجرد و تحرک نفس تنافی پنداشته شده است. بنابراین چیستی و چگونگی حرکت، به‌ ویژه تصویر آن در نفس مورد اختلاف واقع شده است. در این مقاله پس از تشریح معنای حرکت و چیستی حرکت جوهری، با بررسی راه‌حل‌های متعدد حکما در جمع میان تجرد و حرکت در نفس به نقد همه آنها پرداخته‌ایم و پس از اثبات امکان تجمیع تجرد و حرکت در نفس، چگونگی تحقق آن در نفس را مورد بازبینی قرار داده‌ایم. نهایتاً پنج نوع حرکت برای نفس در کلام حکما و در تاریخ علم النفس فلسفی یافته و آنها را نقد کرده‌ایم. نفس مجرد است، اما حرکت جوهری در آن نیز امکان‌پذیر است. این حرکت به‌نحو استمراری محقق می‌شود.

continuous motion of the soul

mullā ṣadrā established the concept of substantial motion in the nature. in his philosophy, the soul is also considered one of the entities in motion. given the denial of motion in immaterial entities by renowned philosophers (including mullā ṣadrā), a contradiction is perceived between the immateriality of the soul and its mobility. therefore, the essence and nature of motion, particularly its depiction in the soul, have been subjects of contention. this article, after elucidating the meaning of motion and the essence of substantial motion, analyses various solutions proposed by philosophers to reconcile the immateriality and mobility of the soul, and critiques them all. after proving the possibility of combining immateriality and motion in the soul, we re-examine how this is actualized in the soul. ultimately, we have identified five types of motion for the soul in the words of philosophers and in the history of islamic psychology (‘ilm al-nafs) and critiqued them. the soul is immaterial, but substantial motion within it is also possible. this motion occurs in a continuous manner.