نقد و بررسی تحلیل هستی شناختی مصلحت از دیدگاه علامه طباطبایی

مطابق دیدگاه علامه طباطبایی مصلحت به‌جهت تبیین‌های گوناگون، از جمله تحلیل معناشناختی، دارای وجودی واقعی است که تحقق آن مشروط به وجدان مقتضی، و فقدان مانع و قاسر است. مطابق این برداشت، مصلحت دارای چهار نحوه هستی واقعی خارجی، ذهنی، نفس الامری و اعتباری بوده و دارای وجودی مشکک است.ظرف تحقق مصلحت متناسب با عالم تکوین و تشریع است. این برداشت گرچه دارای دقت نظر است، اما به‌جهت عدم‌جامعیت تحلیل معناشناختی و قابل مناقشه بودن هستی اعتباری، دیدگاه دیگری برگزیده شده است که براساس آن مصلحت، شایستگی و تناسب هر امری با مقتضای حقیقت اصلی شیء است. بر این اساس، شرایط تحقق مصلحت در همه اشیاء وجود مقتضی، و فقدان مانع  و قاسر نیست، بلکه شرایط تحقق و هستی شایستگی هر امری با مقتضای حقایق گوناگون، مختلف می‌شود.هستی مصلحت به اعتبار فعلیت و عدم فعلیت، به هستی بالفعل (ذهنی و خارجی) و بالقوه، به اعتبار امور وجودی و امور عدمی مضاف، به هستی حقیقی و هستی فرضی و به اعتبار تشکیک و عدم تشکیک، به هستی مشکّک و متواطی تقسیم می‌شود.

ontological analysis of expediency (maṣlaḥah) from ‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s perspective – a critical review

according to ‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s perspective, based on various explanations that also include semantic analysis, (maṣlaḥah) possesses real existence and its realization is subjected to the presence of a requisite and the absence of impediment and deterrent. from this viewpoint, expediency has four modes of existence: external, mental, thing in itself (nafs al-amr), and subjective, and it has a gradational existence. the realm of expediency’s realization corresponds to the domains of creation and legislation. although this interpretation is precise, due to the lack of comprehensiveness in the semantic analysis and the disputable nature of subjective existence, another perspective has been adopted. according to this alternative view, expediency refers to the suitability and appropriateness of any matter with the demands of true reality of a thing. based on this, the condition for the realization of expediency in all things is not just the existence of a requisite and the absence of impediment and deterrent, but rather the conditions for the realization and existence of the suitability of any matter vary with the demands of various realities. the existence of expediency, in terms of actuality and potentiality, is divided into actual existence (mental and external) and potential existence; in terms of existential matters and matters pertaining to non-absolute nothingness, it is divided into real existence and hypothetical existence; and in terms of gradation and non-gradation, it is divided into gradational and univocal existence.