تقریری نو از نظریه «بازگشت علم حصولی به علم حضوری» علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در آثار مختلفشان بر این نظر تصریح کرده‌اند که «علم حصولی به علم حضوری بازمی‌گردد». با توجه به کلمات و عبارات مختلف ایشان، دو بیان از بازگشت علم حصولی به حضوری قابل برداشت است: 1. در یک بیان، ماخذ و منشا انتزاع هر علم حصولی، یک علم حضوری دانسته شده است. 2. در بیانی دیگر بر این نکته تاکید شده که علم حصولی مجاز و اعتباری اضطراری است و ازاین‌رو هر علم حصولی حقیقتاً یک علم حضوری است.در این نوشتار بعد از توضیح هردو بیان تلاش شده است تا با یافت وجه‌جمعی میان این دو بیان، تقریری نو از این نظریه به‌دست آید. در این وجه‌جمع، بیان دوم اصل انگاشته شده و بیان اول به آن تاویل برده می‌شود و نتیجه این می‌شود که علم حصولی هم متاخر از علم حضوری است (بنا بر بیان اول) و هم در حقیقت همان علم حضوری است (بنا بر بیان دوم). اگرچه این وجه‌جمع در نگاه ابتدایی، گزاره‌ای متناقض به‌ نظر می‌رسد، اما با نگاه دقیق‌تر مشخص می‌شود که تاخر علم حصولی بر علم حضوری از سنخ «تاخر مجاز بر حقیقت» است.

‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s epistemological theory on the reduction of acquired knowledge to the knowledge by presence – a new reading

‘allāmah ṭabāṭabā’ī has explicitly stated in his various works that acquired knowledge reduces and refers back to the knowledge by presence. based on his different words and statements, two readings of this reduction of acquired knowledge to the knowledge by presence can be presented: 1. according to one reading, the source and origin of the abstraction of any acquired knowledge is considered to be knowledge by presence. 2. according to another reading, it is emphasized that acquired knowledge is figurative and compulsorily subjective, and thus, every acquired knowledge is actually knowledge by presence. in this paper, after explaining both readings, an attempt is made to provide a new interpretation of this theory by reconciling these two statements through finding a common point. in this reconciliation, the second reading is considered primary, and the first one is construed in its light. the result is that acquired knowledge is both subsequent to knowledge by presence (as presented in the first reading) and is in reality the same as knowledge by presence (as presented in the second reading). although this reconciliation might initially seem contradictory, a closer examination reveals that the subsequence of acquired knowledge to knowledge by presence is of the nature of subsequence of figurative to denotative.