رابطۀ‌ «معلوم بالذات» و «معلوم بالعرض» نزد علامه طباطبایی

علم حصولی فرایندی ادراکی است که سه جزء در آن، زمینه‌ تحقق علم را فراهم می‌آورند: «عالم یا مدرِک»، «شیء خارجی یا معلوم بالعرض» و «صورت ذهنی یا معلوم بالذات». نزد علامه طباطبایی چگونگی رابطۀ‌ معلوم ‌بالذات و معلوم ‌بالعرض به‌صورت حصول صورت شیء مادی در ذهن نیست؛ بلکه عبارت از حصول صورت مجرد مثالی نزد وجود مثالی مدرِک است. بر این مبنا، علم به معلوم‌ بالذات یا صور‌ت‌های علمی، علم حضوری و بی‌واسطه است و بر همین اساس علم حصولی نیز به علم حضوری باز می‌گردد. در حکمت صدرایی ماهیت در ذهن دارای همان خصوصیت و ویژگی وجود خارجی است که بعینه در ذهن تحقق مفهومی پیدا می‌کند. در حالی‌که علامه طباطبایی ماهیت اعتباری و غیر اصیل را برآمده از حدود وجود می‌داند. دیدگاه علامه دربارۀ اعتباری بودن ماهیت به گونه‌ای است که برای ماهیت نقش هستی‌شناختی قایل نمی‌شود. بر این اساس معلوم بالذات و معلوم بالعرض هر دو باید از سنخ وجود باشند. طبق تبیین علامه بین وجود عینی و ماهیت نزد ذهن ملازمۀ‌ عقلی وجود دارد. به این ترتیب مساله محوری مطالعه پیش‌‎رو نحوۀ رابطۀ بین وجود عینی و ماهیت است که ظهور وجود عینی نزد ذهن است.

allameh tabatabai on the relation of the essential known and the accidental known

knowledge by acquisition is a perceptual process in which three components provide the ground for the realization of knowledge; the first component is the perceiver or the person who understands, the second component is the outer object or the accidental known, and the third component is the subject or the essential known. to allameh tabatabai, the relation between the essential known and the accidental known is not explained by the presence of material object in mind, but rather, it is the presence of an imaginational incorporeal form to the imaginational existence of the perceiver. thus, the knowledge of the essential known is immediate and knowledge by presence. on this basis, the knowledge by acquisition also goes back to the knowledge by presence. the particular notion that allameh tabatabai has in quiddity has an impact on explaining the relationship between essential known and the accidental known in the knowledge acquisition process. allameh believes that there is a intellectual inherence between objective existence and subjective essence. the question of the relation between objective existence and the essence that emerges from the objective existence in the mind is the problem of the present study.