اصل علیت؛ تقریرها، بداهت و اثبات‌ناپذیری با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی همچون عموم حکمای مسلمان، اصل علیت را گزاره‌ای ضروری می داند و از بدیهیات اولیه می‌شمارد بلکه انکار آن را خروج از فطرت انسانی می‌داند. او اصل علیت را اثبات‌ناپذیر و متمایز از مساله مناط حاجت تلقی می‌کند. با توجه به این دیدگاه، مساله اصلی پژوهش کنونی، طرح و بررسی مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی در ساحت اصل علیت با تاکید بر نگرش علامه طباطبایی است. مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی مربوط به این اصل در  ویژگی‌های معرفت‌شناختی آن تبلور می‌یابد. ازاین‌رو پس از بررسی تقریرهای گوناگون اصل علیت از باب مقدمه، ویژگی‌های معرفت‌شناختی آن (همانند ضروری، بدیهی اولی، اثبات‌ناپذیر و تحلیلی یا ترکیبی بودن) را برمی رسیم و دلیل آنها را تبیین می‌کنیم.دستاورد این جستار، امتناع اقامه برهان حقیقی برای اثبات اصل علیت است. هر استدلالی که برای اثباتش ارائه شود، حتی اگر از راه احتمالات باشد، تنبیهی یا جدلی است؛ زیرا اعتبار هر استدلالی   اعم از له و علیه، موافق و مخالف بر پذیرش این اصل مبتنی است و بدون آن هیچ استدلالی نمی‌توان اقامه کرد.

principle of causality: interpretations, self-evidence, and irrefutability with emphasis on ‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s perspective

like most muslim philosophers, ‘allāmah ṭabāṭabā’ī considers the principle of causality as a necessary proposition and counts it among the primary self-evident propositions, deeming its denial as departing from human nature. he views the principle of causality as irrefutable and distinct from the issue of basis of need. in line with this perspective, the main focus of the current research is to present and examine the most significant epistemological discussions around the principle of causality, with an emphasis on ‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s viewpoint. the key epistemological issues related to this principle are crystallized in its epistemological characteristics. therefore, after reviewing various interpretations of the principle of causality in the introduction, we examine its epistemological characteristics (such as necessity, primary self-evidence, irrefutability, and analytical or compound nature) and elucidate its reasoning.the accomplishment of this study lies in the impossibility of establishing a real proof to demonstrate the principle of causality. any argument put forth for its establishment, even if based on probabilities, is just to bring it to awareness or dialectical. this is because the validity of any argument, whether for or against, is based on accepting this principle, and without it, no argument can be established.