تبیین و تحلیل تقدم و تاخر «بالحق» در اندیشه صدرالمتالهین

از مباحث مهم و تقسیمی فلسفه، بحث «تقدم و تاخر» است که از دیرباز مورد کاوش و ارزیابی محققان فلسفه قرار گرفته است. از جمله کسانی که در این موضوع تلاش نموده و دارای نوآوری است، صدرالمتالهین شیرازی می‌باشد. از نوآوری‌های او در این بحث تقدم و تاخر به بالحق است. این قسم از تقدم و تاخر در آثار صدرالمتالهین از جهت تبیین و تفسیر مختلف است؛ زیرا او در کتاب الشواهد الربوبیه تقدم بالحق را متفاوت با تفسیر آن در آثار دیگرش مطرح نموده است. او در برخی از آثارش تقدم «بالحق» را تقدم وجود علّی بر وجود معلولی دانسته است. وی تفسیر دیگری از تقدم بالحق نیز ارائه نموده است. به این بیان که حق‌تعالی به اعتبار تجلّى وى در اسماء خویش و هم به اعتبار تنزل در مراتب شئون وجودیه خود که عبارت از وجود ممکنات است، هم متصف به تقدم و هم متصف به تاخر است و اتصاف او به تقدم و تاخر به نفس ذات اوست نه به‌واسطه امرى زائد بر ذات.

elucidation and analysis of priority and posteriority-by-truth in the thought of mullā ṣadrā

one of the significant topics in philosophy is the discussion of priority and posteriority, which has long been a subject of contemplation and evaluation by philosophers. among those who have made efforts in this regard and introduced innovations is mullā ṣadrā shīrāzī. one of his innovations in the concept of priority and posteriority is by-truth. this type of priority and posteriority varies in elucidation and interpretation in the works of mullā ṣadrā. in his book al-shawāhid al-rubūbiyyah, he presents a unique interpretation of priority-in-truth compared to his other works. in some of his works, he considers “priority-by-truth as the precedence of the causal existence over the existence of the effect.he has also provided another interpretation of priority-by-truth by stating that the almighty, with respect to his manifestation in his names as well as his descent in the hierarchical levels of his existential affairs, which are the contingent beings, is characterized by both priority and posteriority. his attribution to priority and posteriority belongs to his essence, and not to an extraneous matter beyond his essence.