تحلیل فلسفی مفهوم «دترمینیسم» در «فیزیک»

مفهوم دترمینیسم (determinism) در طول تاریخ فیزیک تحولات بسیاری داشته و امروزه نیز از مسائل مطرح در فیزیک معاصر است. حتّی برخی حذف آن را از عوامل اصلی تحولِ فیزیک کلاسیک به فیزیک جدید قلمداد کرده‌اند. سوء تفاهم‌ها و مشکلات علمی متعددی راجع به این مفهوم وجود دارد. فهم و تحلیل فلسفی دقیق از این مفهوم می‌تواند گره از برخی از مشکلات علوم مختلف، خصوصاً فیزیک باز کند. از همین‌رو تعریف‌های لغوی و اصطلاحی و اقسام «دترمینیسم» و سپس سیر تحولی این مفهوم در علم و فلسفه غرب را پی می‌گیریم. بنابراین در می‌یابیم که «دترمینیسم» در فیزیک کلاسیک و تعریف لاپلاسی یک چهره کامل و جهانی به خود گرفته، اما در فیزیک کوانتوم به‌عنوان معضل و مزاحم قلمداد شده است. ما چارچوب جدیدی از مفهوم دترمینیسم را ارائه می‌دهیم. اینجاست که از لوازم مفهومیِ طرح‌شده نگرش جدیدی راجع به دترمینیسم به‌دست می‌آید. در نهایت تلاش می‌کنیم معضل طرح‌شده را حل کنیم. از نگاه ما، ویژگی‌های دترمینیسم را نمی‌توان کنار گذاشت. بنابراین دترمینیسم را نمی‌توان از علم حذف کرد. مکانیک کوانتومی نیز نهایتاً منکر دترمینیسم جهانی و کامل است و قائل به نوعی از «دترمینیسم ناقص، موضعی و آماری» است.

تحلیل فلسفی مفهوم«دترمینیسم» در «فیزیک»

As an ongoing concept in contemporary physics, determinism has embraced many changes during the history of physics; today it is one of the living issues of contemporary physics. Some scholars have deemed its removal as the main grounds for the development of classical physics into the modern one. There are several misunderstandings and scientific problems about this concept. Sound understanding and a precise philosophical analysis of the term can eliminate some of those problems particularly in physics. Accordingly, we follow up the literal and technical meanings and different kinds of determinism and then the course of its development both in science and Western philosophy. We thus come to know that determinism in classical physics and the “Laplacian definition” has assumed a perfect and global face; however, in quantum physics it proved to be a hard nut to crack. We have suggested a new framework for the concept of determinism thus providing a new approach to determinism out of its proposed conceptual implications. In the end, the authors try to clear up the incurred problem. They hold that they cannot get rid of the consequences of determinism thus it might not be eliminated from science, altogether. In the long run, Quantum mechanics goes to deny the perfect and global determinism, but might fall in some “imperfect local and statistical determinism”.