بازخوانی دیدگاه صدرالمتالّهین درباره‌ی وجود ذهنی

از برخی عبارات صدرالمتالّهین برمی‌آید که وی وجود ذهنی را همان صور ادراکی می‌داند؛ صوری که از منظر او، مخلوق نفسند. برخی دیگر از عبارات او نیز چنین نتیجه می‌دهد که این وجود (وجود ذهنی) مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء است. اما عبارات دیگری از ایشان نقل شده که نشان می‌دهد از نظر وی، وجود ذهنی در عین اینکه همان صورت ادراکی و مخلوق نفس است، مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء نیز هست.بررسی دقیق این دیدگاه‌ها ما را به این نتیجه می‌رساند که این دو امر باهم سازگار نیستند و نمی‌توان پذیرفت که صورت ذهنی، هم مخلوق نفس باشد و هم مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء.همچنین درباره مدعای ادله وجود ذهنی، با صرف نظر از عبارات صدرالمتالهین، چهار احتمال وجود دارد که در این نوشتار، هر یک جداگانه بررسی شده است. برخی از این ادله، حد وسطشان شناخته‌شده‌تر از مدعا نیست، و لذا نمی‌توانند مدعا را اثبات کنند؛ مگر آنکه بگوییم می‌خواهند قول به «اضافه را رد کنند. برخی از ادله نیز بر پیش‌فرض‌های نااستوار بنا نهاده شده‌اند.

A Revision in Mulla Sadra’s View on Mental Existence

It can be inferred from some of Mulla Sadra’s phrases that mental existence is the very conceivable form created by the mind, as he argued. In some of his other phrases, however, Mulla Sadra holds that mental existence belongs to a stage of the hierarchy of being of things. Nonetheless, there are other phrases narrated from him suggesting that mental existence is both the conceivable form created by the mind and of a stage of the hierarchy of being.A precise examination of the issue yields the upshot that it cannot be both because they are inconsistent.Apart from Mulla Sadra’s phrases, there are four possible views about the arguments for mental existence studied here separately. The middle term of some of those arguments are no more recognized than the desired claim and thus they fail, unless somebody claims that those arguments are in the position to prove a dichotomy between the mind and outside or to refute the theory of “relation” (izafah). Some of those arguments stand on invalid presuppositions, too.