ترسیم ساختار شبکه‌ای فرآیند و ترابط کنش‌های معرفت‌شناسانه عقل

عقل مهم ترین مجرای ارتباط با واقع است که بین اندیشه‌وران اسلامی، در اصل حجیّت آن شکی نیست. تنقیح جامع کنش‌های عقل، یکی از مسائل مهم دانش معرفت‌شناسی اسلامی است که افق‌بخش و زیربنای دانش منطق محسوب می‌گردد. درحالی‌که منطق اسلامی همت خود را تنها به فرآیند «تعریف» و «استدلال» اختصاص داده است. هم از حیث نظر، حکما در عبارات خود به کنش‌های معرفت بخش متعدد دیگری اشاره کرده‌اند و هم در عمل، روند تولید علم و عقل‌پژوهی تنها با تعریف و استدلال سامان نمی‌یابد. هر تعداد فعالیت عقلی موثر در معرفت که در این بحث بررسی شود، روش‌شناسی عام علم (خادم العلوم) وظیفه دارد از فرآیند آن گفت‌وگو نماید و مسیر آن را برای علم‌پژوهان روشن سازد. این مقاله با روش توصیفی و تفسیری و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای نوشته شده است. نوشتار حاضر در تلاش است بر پایه استقراء محققین معاصر از کنش‌های عقل چارچوب، سابقه و جایگاه آنها را در سنت حکمت اسلامی تبیین نماید و با تحلیل عقلی، ساختار و ترابط آنها را بررسی کند؛ با این هدف که راه برای پژوهش در ابواب مغفول مانده روش‌شناسی علم باز گردد و ادبیات روش‌شناختی تولید علم اسلامی تقویت شود. ره آورد مقاله، معرفی و عنوان‌دهی به کنش‌های جدیدی از عقل، از قبیل عقل شاهد، عقل تحلیلی، عقل توصیفی، عقل انتقادی، عقل معنایاب و ... است. نتیجه نهایی این بررسی، ترسیم ساختار شبکه‌ای فرآیندهای عقلانی است که در قالب روندنما (فلوچارت) ارائه شده است

The Webstructure of Process and Ties of Epistemological Acts of Reason

The faculty of reason is the most important channel to the real world whose authority is beyond a shadow of doubt among Muslim intellectuals. The full refinement of acts of reason is one of the significant issues of Islamic epistemology that constitutes the infrastructure of logic and opens up new horizons to it. This is while the Islamic logic merely deals with the processes of “definition” and “reasoning”. Theoretically in their phrases, philosophers have studied many other acts of reason in producing knowledge. Practically, the process of producing knowledge and intellection might not be managed by merely definition and reasoning. The general methodology of sciences (the servant of sciences) is responsible to discuss the process of any number of acts of reason working in acquiring knowledge here, and to shed light on its path for knowledgeseekers. This essay has been written by a descriptiveinterpretive method and library references. It tries to explain the framework, background, and position of acts of reason in the Islamic tradition of philosophy as per the induction of contemporary researchers. It also goes to study their structure and ties through rational analysis. Its aim is to pave the way for research for the neglected gates of methodology of science thus enriching the literature on methodology of producing Islamic sciences. The achievement is the introduction of new acts of reason and coining terms for them such as: the witnessing reason, the analytical reason, the descriptive reason, the critical reason, the semantic reason, and so on. The final result is the illustration of webstructure of rational processes presented in a form of a flowchart