بررسی و نقد ملاک فعل اخلاقی (پرستش) نزد شهید مطهری

اندیشمندان و فیلسوفان اخلاق ملاک های مختلفی برای فعل اخلاقی گفته اند؛ مثل عاطفه دگرگرایانه (هندوها و مسیحیت)، سعادت (افلاطون و ارسطو)، عقل و اراده (فلاسفه اسلامی)، عقل عملی (کانت).شهید مطهری بسیاری از آنها را نقل و نقد می کند و خود، پرستش اعم از ناآگاهانه و آگاهانه را ملاک فعل اخلاقی معرفی می کند. دیدگاه مذکور در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. حسن عمده این دیدگاه، واقع‌گرایانه بودن آن است. ولی اشکال عمده آن نیز این است که اولاً فعل اخلاقی را بدون نیت تصویر کرده و جایز می داند و ثانیاً دچار تهافت است؛ چراکه در ابتدا اخلاق را به انسان اختصاص داده و در پایان، پرستش ناآگاهانه را به همه موجودات تعمیم می دهد که مستلزم این است که اطلاق اخلاق برای غیر انسان هم جایز باشد. برای حل دو اشکال مذکور و تصحیح این دیدگاه راه هایی را پیشنهاد داده ایم؛ از جمله اینکه ملاک فعل اخلاقی را به‌جای پرستش اعم از ناآگاهانه به پرستش آگاهانه اختصاص بدهیم و یا ملاک را پرستش مختارانه بدانیم. اما در نهایت، بهترین ملاک را مقرب مختارانه و [به اختصار] قرب اختیاری معرفی کرده‌‍ایم

An Examination on Shahid Mutahhari’s Criterion for Moral Act (Worship)

Philosophers of ethics have suggested different criteria for moral act; altruistic emotion (Hindu and Christianity), happiness (Plato and Aristotle), reason and will (Muslim philosophers), practical reason (Kant).Having criticized many of those criteria, Shahid Mutahhari suggests knowingly or unknowingly worshipping as the criterion. His theory has been criticized here through a descriptiveanalytic method. Its main advantage is that it is a realistic view; however, it mainly suffers from the fact that not only Mutahhari considered moral act devoid of intention, but also his theory suffers from contradiction. Because he has firstly restricted ethics to mankind and in the end has generalized unknowingly worshipping to all beings which implies the application of morality to nonehuman creatures. The author has suggested a few solutions for the two problems: that we confine the criterion for moral act to a mere knowingly worshipping or propose voluntary worshipping as the criterion. In the end, however, we have introduced voluntary proximity to God as the best criterion.