فلسفه مضاف پیشین؛ بستر معرفتی تحول در علوم انسانی

عنوان «فلسفه» در خلال تاریخ فلسفه غرب و فلسفه اسلامی، معانی و کاربردهای گوناگونی داشته است. این اصطلاح که در اصل لغتی یونانی به ‌معنای دوست‌داری دانش بوده در ابتدا به‌ معنای همه علوم بشری به‌کار می‌رفته است و در نوپدیدترین معنای آن، «روش عقلی در تحقیق» از آن قصد می‌شود. معنای اخیر، زمینه پیدایش اصطلاح «فلسفه مضاف» در اندیشه اسلامی شده است و برخی اندیشمندان معاصر با نظر به پاره‌ای مسائل مطرح در مغرب زمین، این اصطلاح را ابداع کرده و سپس، نظر به اینکه موضوعات متعددی را می‌توان به روش عقلی بررسی کرد، آن را به «فلسفه‌های مضاف به علوم» و «فلسفه‌های مضاف به امور» تقسیم کرده‌اند. به اعتقاد نگارنده، اصطلاح فلسفه مضاف نه‌تنها در اندیشه غربی معادلی ندارد، بلکه کاربست گسترده آن غیر منطقی و زیان‌بار است. هیچ الزام منطقی یا فایده علم‌شناختی بر این مساله مترتب نیست که ما با ابداع این اصطلاح بر هر آنچه موضوع پژوهش عقلی است، مهر فلسفه مضاف بنهیم. افزون بر اینکه در این فرض، دیگر فلسفه مطلقی نخواهیم داشت. آنچه برای سنت فکری ما سودمند است، فلسفه‌های مضاف به علوم است که مهم‌ترین بخش آنها بررسی بنیادهای فلسفی علوم انسانی است.

A Priori Philosophy of Metadiscipline as a Cognitive Ground for the Development in Humanities

In their chronology of Western and Islamic philosophy, the term “philosophy” has passed through many different meanings and applications. In its Greek arch which means the lover of knowledge, this term used to carry all human disciplines of knowledge, but in its newfangled meaning it bears “the rational method of research” alone. The latter meaning prepared the ground for falsafah muzaf (philosophy of metadiscipline) in the Islamic thought. Looking into the ongoing issues of the West and viewing the fact that many issues can be studied rationally, some contemporary Muslim intellectuals came to classify the term into: “philosophy of metadiscipline of sciences” and “philosophy of metadiscipline of matters”.   The author is of the view that the term falsafah muzaf not only lacks an equivalent in the West, but also its scope of application is illogical and destructive. There is no logical urge or scientific use for this term to be coined and introduced for rational research. Moreover, there would be no room for pure philosophy. What matters for our traditional thought is philosophy of metadiscipline of sciences the main part of which deals with the philosophical foundations of humanities.