علم الهی به اشیاء از دیدگاه حکمت اشراقی و مقایسه آن با حکمت متعالیه به روایت علامه طباطبائی

در میان اوصاف الهی، علم خداوند جزء مسائل مشکلی است که فیلسوفان به آن پرداخته‌اند. شیخ اشراق بنا بر سیستم خاص فلسفی خود، در این باب آرائی دارد. وی بر اساس نظام اشراقی نوری خود به تحلیل علم  واجب تعالی پرداخته و حضوری بودن آن را توضیح می‌دهد. تحلیل وی از علم خداوند، در دو موضع قابل بررسی‌ست؛ یکی علم خداوند به ذات خود، و دیگری علم او به اشیاء. از نظر شیخ اشراق، خداوند در مقام فعل به نحو اضافه اشراقی، به اشیاء علم حضوری دارد. این ایده از نوآوری‌های فلسفه اوست. او این علم را تفصیلی می‌داند. ولی علم ذاتی (در مرتبه ذات) خدا به اشیاء به نحو تفصیلی را ادعا نکرده و حتی به گمان ملاصدرا آن را نفی کرده است. ملاصدرا و تابعان او، از جمله علامه طباطبایی در حکمت متعالیه در سه ساحت به علم الهی پرداخته‌اند؛ علم خداوند به ذات خود، علم خداوند به مخلوقات خود در مقام ذات و علم خداوند به مخلوقاتش در مقام فعل. از نظر علامه طباطبایی، علم خدا در هر سه ساحت  حضوری است و اشتراک شیخ اشراق و صاحبان حکمت متعالیه در ساحت اول و سوم است و افتراق آنها در عدم توجه شیخ اشراق به علم ذاتی خدا به مخلوقات در مقام ذات می‌باشد. در حکمت متعالیه، علم ذات به اشیاء در مرتبه ذات خدا علم اجمالی در عین کشف تفصیلی است و قدر مسلم، شیخ اشراق به چنین علمی نپرداخته است. در این مقاله علم الهی از دیدگاه شیخ اشراق مورد بررسی قرار می‌گیرد و با آرای حکمت متعالیه، طبق تقریر علامه طباطبایی به روش عقلی مقایسه می‌گردد.

Divine Knowledge of Things in Suhrawardi’s Viewpoint and Its Comparison to Transcendent Theosophy in Allama Tabatabaii’s Account

From among divine attributes, Allah’s knowledge is a problematic one dealt with by the philosophers. According to his special system of Illumination, Suhrawardi has analyzed divine knowledge explaining that it is an intuition. His analysis is to be studied in two phases: one in Allah’s knowledge of His Holy Essence and the other in His knowledge of things.    In the station of act, Suhrawardi argues, Allah knows things intuitively and in full details through an illuminative attribution. This idea is his philosophical innovation. However, he has not claimed that His knowledge of things in His Essence is detailed, rather as Mulla Sadra supposed he denied it. Mulla Sadra and his followers including Allamah Tabatabaii have dealt with divine knowledge in three areas: Allah’s knowledge of His Holy Essence, His knowledge of things in the station of His Essence, His knowledge of things in the station of act.     In all above three areas, Allamah Tabatabaii holds, divine knowledge is an intuition. Suhrawardi shares the first and third areas with the people of transcendent theosophy, but differs from them in his failure of considering divine knowledge of things in the station of Holy Essence. In transcendent theosophy, divine knowledge of things in the station of Holy Essence is synoptic and at the same time detailed. What is certain is that Suhrawardi has not dealt with it.     In his essay here, the author has studied Suhrawardi’s viewpoint and compared it rationally to Mulla Sadra’s as per Allamah Tabatabaii ’s account.