دوام یا انقطاع عذاب اخروی با رویکرد ارزیابی انتقادات حکیم طالقانی به حکما

مسئله جاودانگی در عذاب، از جمله مسائل مهمّ فلسفی و عرفانی است که مورد توجّه بسیاری از متفکّران اسلامی بوده است. در این میان، ملّا نعیما طالقانی از جمله موافقان جاودانگی عذاب در جهنّم است. وی برخی از دلایل قائلین به انقطاع عذاب را برّرسی نموده، امّا هیچ‌یک از آنها را نپذیرفته است. از منظر وی، پذیرش انقطاع عذاب امری ناموجّه است. حکیم طالقانی این دیدگاه را مخالف اجماع مسلمین صدر اسلام و ظواهر آیات قرآن کریم می‌داند. وی معتقد است که عذاب دائمی منافاتی با حکمت الهی ندارد. نگارنده همه انتقادات حکیم طالقانی را مورد برّرسی قرار داده و نشان‌ داده است که هیچ‌یک از این انتقادات تمام نیست. بلکه برخی از نقدهای وی ناشی از عدم ادراک دقیق دلایل اقامه شده در این مسئله است. بر اساس ناکافی بودن انتقادات مطرح شده از سوی حکیم طالقانی با روش تحلیل تطبیقی می‌توان گفت که دلایل اقامه شده توسّط برخی از حکما و عرفا نسبت به انقطاع عذاب اخروی کافی است و این مسئله توجیه عقلی خواهد یافت.

HaInHell Torment with or without Cease (The Assessment of Hakim Taleqani’s Objections to Theosophers)

The inhell torment without cease (eternity in Hellfire) is one of the significant issues of philosophy and mysticism drawn the attention of many Muslim thinkers. From among them, Mulla Na’ima Taleqani is one of the proponents of inhell eternal torment. He has examined some arguments of the proponents of the cease of inhell torment, none of which he accepted. He holds that the cease of inhell torment is illfounded. He argues that this view is contrary to the unanimous agreement of the earliest Muslims and incompatible with the literal meaning of the Qur’an. He adds that the inhell eternal torment does not oppose divine wisdom. In their examination of Taleqani’s all objections here, the authors have demonstrated that those objections are not valid, some of which come from Taleqani’s failure in precise understanding of the arguments advanced on the issue. According to Taleqani’s illfounded objections, one can analytically and comparatively say that theosophers and mystics’ arguments over the cease of inhell torment are valid and rationally plausible.