بازخوانی حقیقت اراده الهی در پرتو نظریه سلطنت نفس در اندیشه محقق خویی

مساله اراده الهی جایگاه ویژه­ای در منظومه مباحث خداشناسی و انسان­شناسی دارد. محقق خویی در مباحث اصولی به واکاوی این مساله در پرتو نظریه سلطنت نفس پرداخته است. از رهگذر این جستار، مشخص می­شود که به باور محقق خویی، مفهوم «اراده» با مفهوم «علم» تغایر مفهومی دارد و نمی­توان آنها را به یکدیگر برگرداند؛ چنان‌که مفهوم «اراده» با مفهوم «ابتهاج» نیز تغایر مفهومی دارد. محقق خویی در سایه نظریه سلطنت نفس به تبیین اراده الهی پرداخته و اراده الهی را سلطنت فعلی الهی و جزء صفات فعلی الهی قلمداد می‌نماید. این در حالی است که مبانی نظریه سلطنت نفس در تفسیر اراده الهی قابل پذیرش نبوده و انحصار اراده الهی در اراده فعلی نیز صحیح نیست. مطابق دیدگاه برگزیده، اراده الهی در شمار مفاهیم فلسفی است. منشا انتزاع «اراده ذاتی الهی»، ذات فاعل همراه با رهایی از فشارهای داخلی و خارجی است؛ چنان‌که منشا انتزاع «اراده فعلی الهی»، فعل نفسانی همراه با قیود مذکور است.

A Revision in the Truth of Divine Will in the Light of Muhaqeq Khoei’s Theory of the Dominion of the Soul

Divine will has a particular status in the system of theology and humanities discourses. In the course of his study of Usule Fiqh, Muhaqeq Khoei  has examined the issue in the light of his theory of the soul dominion. In the course of this research, it has turned out that the concept of "will", Muhaqeq Khoei argues, is different from that of "knowledge"; thus, one cannot reduce one to the other, in the same way that the concept of "will" differs from that of "jubilatio". In the light of his theory of the soul dominion, Muhaqeq Khoei has explained divine will considering it as the dominion of divine action and belonging to His attributes of action. However, the principles of the soul dominion theory in the explanation of divine will are not acceptable and making it exclusive to the will of action is not correct. According to the preferred view, divine will is reckoned as the philosophical concepts. Holy Essence free from inside or outside pressures suffices as the origin to abstract the "essential will of Allah". Likewise, the origin to abstract the "divine will of action" is the action of the spirit along with the mentioned specifications.