ارادۀ آزاد؛ تقریر امروزین نظریۀ اختیار

در عصر حاضر، مباحثی که پیرامون مساله اختیار صورت می گیرد، تحت عنوان اراده آزاد مطرح می شود؛ اینکه آیا اراده آزاد همان اختیار است که تا به حال در فلسفه سنتی مطرح شده و صرفاً لفظ آن تغییر کرده است و یا علاوه بر لفظ، در محتوای این بحث نیز تغییری حاصل شده است؟ در این مقاله پس از تبیین اصطلاح اختیار در فلسفه اسلامی، تطور تاریخی دو تقریر اصلی اختیار در این سنت فلسفی نیز تبیین شده و با تقریرهای اصلی اختیار در فلسفه معاصر غرب مقایسه شده است. نتیجه ای که از این مقایسه به دست آمده این است که اراده آزاد تقریری جدید از اختیار در دوران معاصر است که بر مبنای تفکیک فعل ارادی از فعل اختیاری صورت می گیرد و علاوه بر ارادی بودن فعل، اختیاری بودن اراده و مسئولیت پذیری انسان را نیز توجیه می کند. امروزه در سنت فلسفه اسلامی، تقریرهای ارائه شده از اختیار، به خاطر عدم توجه به عنصر مسئولیت پذیری، انتظار ما را برای استفاده از بحث اختیار در حکمت عملی برآورده نمی کند. از این‌رو لازم است با توجه به تقریر جدید اختیار (اراده آزاد)، مباحث مطرح شده پیرامون اختیار در فلسفه اسلامی بازنگری شده و بررسی شود که مسئولیت پذیری در این مباحث، چه توجیه مناسبی می تواند داشته باشد.