تحلیل و ارزیابی قاعده الواحد در حکمت متعالیه

مساله ناسازگاری ابتدائی لازمه قاعده «الواحد» یعنی وحدت معلول واجب تعالی با ظاهر متون دینی که همه موجودات را مخلوق خداوند متعال معرفی می کند، فیلسوفان اسلامی را برآن داشت تا برای حل این مشکل، نظریه وساطت عقول عشره در خلق را مطرح کنند. ولی باطل شدن مبنای اثبات عقول عشره یعنی هیئت بطلمیوسی در قرون بعدی از یک سو وعدم ارائه توجیهی متقن برای چگونگی راه یافتن کثرت به عقل اول از جانب فیلسوفان از سوی دیگر، صحت این نظریه را با تردید مواجه می کند. به همین جهت به نظر می رسد صدرالمتالهین در نظر نهایی خود برای توجیه صدور کثیر از واجب تعالی قاعده دیگری مطرح می کند که کاملا مخالف با جریان قاعده «الواحد» در افعال واجب تعالی است. به راحتی می توان حدس زد به غیر از آنچه گذشت دو امر دلیل انصراف او از جریان قاعده «الواحد» در مورد واجب تعالی بوده است: نخست دلالت قوی متون دینی بر تاثیر بی واسطه واجب تعالی در عالم، ودوم عدم تمامیت دلایل جریان این قاعده در واجب تعالی. ویژگی این نوشتار به جز ارائه نظریه نهایی صدرالمتالهین در این مساله نگاه انتقادی به دلایل این قاعده وتنظیم صورت منطقی دلایل است..