سنجش منافع اقتصادی پروژه های تحقیقاتی پنبه (مطالعه موردی پروژه های تحقیقاتی خراسان رضوی)

سابقه و هدف :در سال‌های اخیر ضرورت ارزیابی آثار اقتصادی و اجتماعی تحقیقات کشاورزی در سطوح ملی، منطقه‌ای و محصولی به مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان کشور قرار گرفته و برخی مطالعات به ارزیابی کمی بازده سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه کشاورزی اقدام کرده‌اند.در زمسنه ارزیابی پروژه های تحقیاتی کشاورزی در خارج می توان به مطالعاتی مانند ارزیابی آثار بالقوه تحقیقات به نژادی قهوه در فیلیپین ، تحقیقات به نژادی قهوه در اوگاندا، تحقیقات به نژادی انبه در تایلند، بازده تحقیقات کشاورزی و ارزیابی اقتصادی تحقیقات کشاورزی در نیوزلند اشاره کرد. در تحقیقات داخل کشور نیز می توان برخی مطالعات ارزیابی تحقیقات کشاورزی در ایران را نام برد. پژوهش حاضر با توجه به ضرورت افزایش تولید و با استفاده از دستاوردهای تحقیقاتی و با هدف ارزیابی آثار اقتصادی پروژه های تحقیقاتی پنبه در استان خراسان رضوی به عنوان مهم‌ترین منطقه تولید پنبه کشور انجام شده است. مواد و روش‌ها:در انجام این پژوهش از دو گروه داده‌های مرتبط با فناوری(میانگین افزایش عملکرد، پارامتر جابه‌جایی منحنی عرضه، احتمال موفقیت تحقیق، عامل استهلاک) و بازار(مخارج تحقیق،قیمت محصول،کشش قیمتی عرضه و نرخ تنزیل) پروژه‌های تحقیقاتی به نژادی پنبه خاتمه یافته در بازه زمانی 1394 تا 1398 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی و روش تحلیل مازاد اقتصادی استفاده گردید. تحلیل مازاد اقتصادی این امکان را می‌دهد که تفاوت بین دو وضعیت با و بدون تحقیقات با اندازه گیری تغییر مازاد اقتصادی ( ارزش رفاه یا فواید اجتماعی ) ارزیابی شود. رهیافت مازاد اقتصادی همچنین چارچوب بازار را برای استنتاج منافع تحقیقات با کاربست دستاوردهای آن که باعث جابه‌جایی منحنی عرضه می‌شود، مورد استفاده قرار گرفته و سپس منافع اقتصادی به عنوان مازاد تعلق‌گرفته به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محاسبه و آنگاه با جمع‌سازی منافع تحقیقات در طول زمان و مقایسه آن با مخارج، سنجه‌هایی مانند ارزش فعلی خالص منافع، نرخ بازده داخلی و نسبت فایده به هزینه محاسبه شده است. یافته‌ها:کل ارزش حال منافع یا کل تغییر مازاد اقتصادی تحقیقات به نژادی پنبه 14638649 هزار ریال ارزیابی و برآورد گردید که از این مقدار به میزان 7468698 هزار ریال مربوط به ارزش حال منافع پنبه‌کاران و میزان 7169050 هزار ریال مربوط به ارزش حال منافع مصرف‌کنندگان پنبه در استان خراسان‌رضوی می باشد. همچنین مقادیر ارزش حال خالص منافع، نرخ بازده داخلی و نسبت فایده به هزینه هر تحقیق به نژادی به طور میانگین و به‌ترتیب حدود 13میلیارد هزار ریال، 55 درصد و 6/7 ریال پیش‌بینی و ارزیابی شده است. این نتایج بیانگر بازده و سودآوری اقتصادی پذیرفتنی در تحقیقات به نژادی پنبه می‌باشد. نتیجه‌گیری:مجموعه نتایح و یافته‌های این پژوهش بیانگر آنست که پژوهش های انجام شده بر پنبه باعث رشد بهره وری عوامل تولید گردیده که نتیجه نهایی آن نیز افزایش منافع تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می باشد بنابراین سرمایه گذاری در تحقیقات کشاورزی مربوط به توسعه کشت پنبه به طور خاص توجیه پذیر بوده و می‌تواند سیاست گذاران و برنامه ریزان کشور را درجهت مساعدت بیشتر و تامین بودجه پایدار برای پژوهش های پنبه متقاعد نماید. همچنین براساس یافته های این مطالعه پیشنهاد می شود به امکانات استانی برای تحقیقات پنبه ، به ویژه استان خراسان رضوی توجه لازم صورت گیرد.